Afstemming van perspectieven binnen gezinnen in de context van depressie en suïcidaliteit tijdens de adolescentie

Bernet Elzinga
Universiteit Leiden

 

nummer

78

Opgenomen in sessie

Vrijdag, 11.00 uur, Zaal 82/83

Kernwoorden

Multi-perspectieven, gezinsdynamiek, adolescentie, depressie, suïcidaliteit

Tags doelgroep

Kinderen en adolescenten
Gezinnen en relaties

Tags thematiek en problematiek

Stemmingsstoornissen

Tags streams

Overig

Beknopte samenvatting van het symposium

In dit symposium wordt het thema waarheidsvinding in het licht gezet van de afstemming van verschillende perspectieven binnen gezinnen. Wij zullen u meenemen door vier lezingen over perspectieven en ouderschap, over het loslaten van de waarheid en het begrip hebben voor het perspectief van de ander. In dit symposium zullen wij een mix aanbieden van wetenschappelijke studies en oudertrainingen in de praktijk. Hierin zullen wij aandacht besteden aan depressie en suïcidaliteit tijdens de adolescente jaren. Dit is veelvoorkomende problematiek die een grote impact heeft op het functioneren van deze jongeren alsook hun ouders. Tijdens deze fase wonen jongeren nog thuis maar ontwikkelen steeds meer autonomie, waar een bi-directionele invloed tussen jongeren en ouders plaatsvindt. Deze onderlinge dynamiek kan zowel een negatieve invloed hebben als kansen bieden voor groei en verbetering van het welzijn van jongeren en de ouders.

Allereerst zullen wij u aan de hand van een kwalitatieve studie laten zien welke overtuigingen depressieve jongeren en hun ouders hebben met betrekking tot de oorzaken van de depressie, en in hoeverre deze perspectief met elkaar overeen komen. Vervolgens zal in een kwantitatieve studie worden toegelicht hoe verschillen in beleving van ouderlijk gedrag relateren aan de stemming van depressieve jongeren. Ten derde zal in een lezing ‘Samen Sterk’ worden toegelicht hoe in deze oudertraining aandacht is voor het loslaten van de eigen waarheid en het hebben van aandacht voor het perspectief en de behoeften van de ander in geval van depressie bij jongeren. Tot slot wordt u in een lezing over de oudertraining ‘Verbindend Gezag’ aan de hand van casuïstiek meegenomen naar de beleving van gezinnen in geval van zelfbeschadiging en suïcidaliteit onder jongeren. Waarbij het loslaten van de waarheid wordt verbonden aan het valideren van pijn en het samen aangaan van verbinding.

Auteurs

Inside the minds of families – een kwalitatieve, multi-perspectieve studie naar overtuigingen binnen families over oorzaken van depressie tijdens de adolescentie

MSc. Wilma Wentholt
Universiteit Leiden

 

Kernwoorden

Kwalitatief onderzoek, ervaren oorzaken, depressie

Inhoud van de lezing

Introductie/theoretisch kader. Epidemiologisch onderzoek naar de oorzaken van depressie tijdens de adolescentie geeft een gemixt beeld aan risicofactoren. Het eigen perspectief van jongeren wordt daarbij weinig benadrukt, terwijl dit juist belangrijk kan zijn voor het zoeken naar professionele hulp, het doorzetten en de uitkomst van behandeling (Hagmayer & Engelmann, 2014). Studies naar overtuigingen over oorzaken van depressie tijdens de adolescentie in een klinische populatie zijn echter beperkt, en tot op heden het perspectief van jongeren nog niet gelinkt aan dat van hun ouders. In de huidige kwalitatieve studie brengen wij het volgende in kaart: (1.1) thema’s van overtuigingen over oorzaken van depressieve jongeren en hun ouders; (1.2) de mate van overlap in hun perspectieven; (2.1) thema’s die ouders aan het perspectief van hun kind toekennen; (2.2) de mate van accuraatheid hiervan. Methode. Deze studie is onderdeel van het RE-PAIR onderzoek  van de Universiteit Leiden waarin wij bij 34 depressieve jongeren (79.4% meiden) en hun 60 ouders (56.7% moeders) semigestructureerd interviews hebben afgenomen. Wij vroegen hen wat zij als oorzaak van de depressie (van hun kind) zien en wat zij denken dat de ander als oorzaak van de depressie (van hun kind) ziet (i.e., kind over ouder, en ouder over kind). Audio-opnames zijn getranscribeerd en thematische geanalyseerd middels iteratief coderen in atlas.ti Resultaten. (1.1) We vonden een grote variatie aan overtuigingen over oorzaken van depressie. De meest genoemde thema’s (i.e., eigenschappen van het kind, sociale factoren, stressvolle ervaringen) komen overeen met wat in eerdere literatuur is gevonden en worden uitgebreid naar het ouderlijk perspectief. (1.2) Echter, op niveau binnen families was er een lage mate van overlap in overtuigingen. (2.1) Op groepsniveau kenden ouders thema’s toe aan het perspectief van hun kind die door de groep jongeren werden genoemd, hoewel het aantal thema’s duidelijk werd onderschat. (2.2) Echter, op niveau binnen families was er een lage mate van accuraatheid, waarbij ouders vaak inaccuraat waren in het toekennen van overtuigingen van hun eigen kind. Tijdens de lezing zullen voorbeeldfragmenten worden gebruikt om de resultaten te illustreren. Discussie en conclusie. De overtuigingen van onze deelnemers over oorzaken van depressie tijdens de adolescentie sluiten aan bij eerdere studies (Bear et al., 2021; Midgley et al., 2017; Viduani et al., 2021; Wisdom & Agnor, 2007). Hoewel depressieve jongeren en hun ouders op groepsniveau redelijk vergelijkbare overtuigingen delen, zien we dat er binnen families forse verschillen in perspectieven zijn. Klinische implicaties. Voor in de behandelkamer heeft dit duidelijke implicaties: er is nog veel winst te behalen in transparante communicatie tussen gezinsleden over wat zij zien als de oorzaak van de depressie. Aangezien deze overtuigingen impact kunnen hebben op (keuzes in) het behandelproces alsook het functioneren van het gezin, liggen hier voor de therapeut kansen tot onderlinge verbinding en afgestemde behandeling.

Referenties en literatuur

representations of young people with anxiety and depression: A qualitative study. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 94(4), 1036–1058. https://doi.org/10.1111/papt.12345

Hagmayer, Y., & Engelmann, N. (2014). Causal beliefs about depression in different cultural groups—What do cognitive psychological theories of causal learning and reasoning predict? Frontiers in Psychology, 5. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2014.01303

Midgley, N., Parkinson, S., Holmes, J., Stapley, E., Eatough, V., & Target, M. (2017). “Did I bring it on myself?” An exploratory study of the beliefs that adolescents referred to mental health services have about the causes of their depression. European Child & Adolescent Psychiatry, 26(1), 25–34. https://doi.org/10.1007/s00787-016-0868-8

Viduani, A., Benetti, S., Martini, T., Buchweitz, C., Ottman, K., Wahid, S. S., Fisher, H. L., Mondelli, V., Kohrt, B. A., & Kieling, C. (2021). Social isolation as a core feature of adolescent depression: A qualitative study in Porto Alegre, Brazil. International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-Being. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17482631.2021.1978374

Wisdom, J. P., & Agnor, C. (2007). Family heritage and depression guides: Family and peer views influence adolescent attitudes about depression. Journal of Adolescence, 30(2), 333–346. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2006.04.001

Auteurs

Ouder-kind interacties en stemming van jongeren met een depressie: Inzoomen op het dagelijks leven

PhD Loes Janssen
Universiteit van Amsterdam

 

Kernwoorden

depressie, ouder-kind interacties, dagboekmetingen

Inhoud van de lezing

Introductie: Een ouder-kind relatie gekenmerkt door een gebrek aan steun en warmte en meer conflict en kritiek wordt gerelateerd aan depressie bij jongeren (Restifo & Bögels, 2009). Hoewel recent onderzoek laat zien dat opvoeding van dag-tot-dag en moment-tot-moment gerelateerd is aan stemming van jongeren (Bülow et al., 2021; Janssen et al., 2021), is er nog weinig bekend over de relatie tussen deze alledaagse ouder-kind interacties en stemming bij jongeren met een depressie. In deze studie is daarom onderzocht 1) in hoeverre stemming van jongeren en opvoedgedrag van ouders tijdens ouder-kind interacties in het dagelijks leven verschilden tussen gezinnen met een jongere met een klinische depressie en gezinnen met een jongere zonder psychopathologie (vanuit het perspectief van de jongeren en ouders), 2) hoe ervaren opvoedgedrag en stemming bij jongeren tijdens ouder-kind interacties samenhangen. Methode: Als onderdeel van het RE-PAIR onderzoek vulden twee groepen gezinnen dagboekmetingen in: a) 79 jongeren (63% meisjes) zonder een mentale stoornis en hun 149 ouders (52% moeders) en b) 34 jongeren (77% meisjes) met een depressie en hun 58 ouders (59% moeders). Deelnemende families ontvingen 14 achtereenvolgende dagen vier vragenlijsten per dag. Adolescenten vulden vragen in over hun stemming en opvoedgedrag tijdens interacties van vaders en moeders apart. Ouders rapporteerden over hun eigen opvoedgedrag tijdens interacties. Resultaten: We vonden dat 1) jongeren met een depressie een minder positieve en meer negatieve stemming rapporteerden dan jongeren zonder mentale stoornissen. De mate van warmte en kritiek van ouders tijdens de ouder-kind interacties in het dagelijks leven verschilde echter niet tussen de groepen, niet vanuit het perspectief van de jongere, maar ook niet vanuit het perspectief van moeders en vaders zelf. In de vragenlijsten over een langere periode beoordeelden jongeren met een depressie en hun ouders de ouder-kind relatie wel negatiever dan jongeren (minder zorg, meer overbescherming) zonder psychopathologie en hun ouders. Daarnaast vonden we dat 2) jongeren over het algemeen een meer positieve en minder negatieve stemming rapporteerden op momenten dat ze meer warmte en minder kritiek van hun ouders ervoeren tijdens een interactie. Deze relatie verschilden niet tussen de groepen, maar we vonden in beide groepen substantiële individuele verschillen. Discussie: Onze bevinding dat warmte en kritiek tijdens ouder-kind interacties van moment-tot-moment niet verschilden tussen de twee groepen families was opvallend en in tegenstelling tot eerdere bevindingen gebaseerd op retrospectieve vragenlijsten (Kullberg et al., 2021; Sheeber et al., 2007; Valiente et al., 2014). Bevindingen over langere tijd zijn dus niet per se van toepassing op korte termijn. Het invullen van vragenlijsten terugkijkend over een langere periode wordt mogelijk negatief beïnvloed door de stemming en deze bias kan verminderd worden door het gebruik van dagboekmetingen. Klinische implicaties: Het betrekken van, waar mogelijk, beide ouders is van belang om hen te informeren over de wijze waarop de depressie van invloed kan zijn op hoe jongeren het dagelijks leven ervaren. Bovendien verschillen de ervaringen per individu en kunnen percepties van ouders en jongeren verschillen. Dit wijst op het belang om met elkaar in gesprek te gaan om meer onderling begrip te faciliteren. 

Referenties en literatuur

Bülow, A., Van Roekel, E., Boele, S., Denissen, J., & Keijsers, L. (2022). Parent–adolescent interaction quality and adolescent affect: An experience sampling study on effect heterogeneity. Child Development, 1-17. https://doi.org/10.1111/cdev.13733.

Janssen, L. H., Elzinga, B. M., Verkuil, B., Hillegers, M. H., & Keijsers, L. (2021). The link between parental support and adolescent negative mood in daily life: Between-person heterogeneity in within-person processes. Journal of Youth and Adolescence, 50(2), 271-285.

Kullberg, M.-L. J., van Schie, C. C., van Sprang, E. D., Hartman, C. A., van Hemert, A. M., Penninx, B. W., & Elzinga, B. M. (2021). Why some siblings thrive whereas others struggle: A within-family study on recollections of childhood parental bonding and current adult depressive and anxiety symptoms. Journal of Affective Disorders, 281, 413-421. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.12.045

Sheeber, L. B., Davis, B., Leve, C., Hops, H., & Tildesley, E. (2007). Adolescents' relationships with their mothers and fathers: associations with depressive disorder and subdiagnostic symptomatology. Journal of Abnormal Psychology, 116(1), 144-154. https://doi.org/10.1037/0021-843X.116.1.144

Valiente, C., Romero, N., Hervas, G., & Espinosa, R. (2014). Evaluative beliefs as mediators of the relationship between parental bonding and symptoms of paranoia and depression. Psychiatry Research, 215(1), 75-81. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2013.10.014

Auteurs

Loes Janssen

Loes Janssen

Universiteit van Amsterdam
Postdoctoraal onderzoeker

Abstracts
Lezing: Ouder-kind interacties en stemming van jongeren met een depressie: Inzoomen op het dagelijks leven

Samen Sterk

MSc. Marjanke Ruys-Zonnenberg
Samen Sterk

 

Kernwoorden

Depressie, adolescentie, oudercursus

Inhoud van de lezing

Introductie/theoretisch kader. Depressieve klachten tijdens de adolescentie hebben veel invloed op het leven van zowel de tiener als het gezin waarin de tiener opgroeit. Bijkomende zorgen en gevoel van machteloosheid kunnen een zware last zijn voor ouders. Het vinden van een balans in contact houden, ondersteunen en veilig loslaten kan daarin een uitdaging zijn. In de oudercursus Samen Sterk worden wetenschappelijk inzichten over depressie bij jongeren gedeeld met ouders en wordt met hen, als expert van hun eigen kind, inzicht geboden in de problematiek van hun kind. Methode. De oudercursus Samen Sterk bestaat uit zeven sessies in groepssetting en een individuele sessie. In iedere sessie wordt informatie gepresenteerd door de trainer, worden ervaringen uitgewisseld, oefeningen gedaan en wordt nagedacht over de toepassing van de informatie in de persoonlijk gezinssituatie. De ervaringen van ouders met betrekking tot de oudercursus zijn door middel van vragenlijsten geëvalueerd. Resultaten. Ouders zijn enthousiast over de cursus en ervaren beter contact met hun kind. Daarnaast zijn depressieve klachten bij een substantieel deel van de tieners afgenomen. Discussie en conclusie. Samen Sterk is een wetenschappelijk onderbouwde oudertraining met positieve impact op het ouder-kind contact en klachten van de jongere. Klinische implicaties. Samen Sterk zal tijdens deze lezing besproken worden in het kader van ervaringen uit de praktijk. Er zal aandacht worden besteed aan de theoretische achtergrond maar juist ook aan de ervaringen van ouders en trainers.

Referenties en literatuur

-

Auteurs

Marjanke Ruys-Zonnenberg

Marjanke Ruys-Zonnenberg

Samen Sterk
Orthopedagoog, systeemtherapeut

Abstracts
Lezing: Samen Sterk

Verbindend Gezag bij Suïcidaliteit

MSc. Kathelijne van Dongen
Curium-LUMC

 

Kernwoorden

Suïcidaliteit, geweldloos verzet, verbindend gezag

Inhoud van de lezing

Introductie/theoretisch kader. Suïcide is wereldwijd een van de meest voorkomende doodsoorzaken onder jongeren. Frequent gerapporteerde onderliggende gedachten zijn ‘Ik ben alleen’ en ‘Ik ben een last voor anderen’ (Joiner, 2007). Succesvolle interventies richten zich op deze destructieve gedachten en valideren gelijktijdig de gevoelens die bij deze gedachten horen (dialectisch gedragstherapie, DGT, McCauly et al., 2018). Ouders spelen een cruciale rol in het proces van omgaan met suïcidaliteit onder jongeren. In de oudertraining Verbindend Gezag wordt de rol van ouders als uitgangspunt genomen en wordt het principe van ‘geweldloos verzet’ toegevoegd aan reguliere DGT. Er wordt aandacht besteed aan het versterken van een gevoel van verbinding en het verminderen van de gevoelens van tot last zijn. Doel is ouders hoop, kracht en heldere handvatten mee te geven in het herontdekken van verbinding en nabijheid. In deze lezing zal aan de hand van casuïstiek de oudertraining worden geïllustreerd en zullen resultaten van een kwalitatieve studie worden gepresenteerd naar de effecten van Verbindend  Gezag op gezinsrelatie en gevoelens van machteloosheid bij ouders. Methode. In deze kleinschalige, kwalitatieve, retrospectieve pilot studie zijn ervaringen van vier ouderparen in beeld gebracht aan de hand van semigestructureerde vragenlijsten en diepte-in (interviews. De adolescente kinderen (14-17jaar) van deze ouders waren in behandeling bij Curium-LUMC voor emotieregulatie problematiek, waarbij sprake was van zelfbeschadiging en suïcidaliteit.   Resultaten. Ouders indiceerden dat relaties in hun gezin hechter waren geworden, dat zij meer open communicatie hadden, meer samenwerkten, moeilijke onderwerpen bespraken, en er een toename was van onderlinge begrip, steun en validatie. Het innemen van een standpunt door ouders tegen zelfbeschadigend gedrag werd gevolgd door het stoppen van dit zelfbeschadigende gedrag van jongere volgens ouderrapportage. Tot slot leek het voorlezen van een aankondigingsbrief (begrenzen van suïcidaal en zelfbeschadigend gedrag) grote impact te hebben op het stoppen van suïcidaal gedrag. Discussie en conclusie. De oudertraining Verbindend Gezag lijkt een positieve impact te hebben op verbondenheid en duidelijke communicatie binnen gezinnen waar zelfbeschadiging en suïcidaliteit van jongeren speelt, en lijkt via die weg ook impact te hebben op het gedrag van de jongeren. Vervolgonderzoek is nodig om de effectiviteit van deze veelbelovende methode vast te stellen. Klinische implicaties. Tijdens de lezing op het VGCT Najaarscongres zal met name aandacht worden besteed aan de kernpunten van zelfbeschadiging en suïcidaliteit van jongeren in relatie tot de gezinsdynamiek, waarbij het loslaten van dé waarheid (zoals schuldvraag) en het aangaan van de verbinding met elkaar centraal staat. Deze oudertraining wordt reeds uitgevoerd in de klinische praktijk, waarbij de achtergrond en inhoud van de training in combinatie met de ervaringen van ouders een interessant en waardevol samenspel biedt voor toehoorders.

Referenties en literatuur

Joiner, T. (2007). Why people die by suicide. Harvard University Press.

McCauly, E., Berk, M. S., Asarnow, J. R., Adrian, M., Cohen, J., Korslund, K., Avina, C., Hughes, J., Harned, M., Gallop, R., & Linehan, M. M. (2018). Efficacy of dialectical behavior therapy for adolescents at high risk for suicide: A randomized clinical trial. JAMA Psychiatry, 75(8), 777-785. https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2018.1109

Auteurs

Kathelijne van Dongen

Kathelijne van Dongen

Curium-LUMC
Systeemtherapeut

Abstracts
Lezing: Verbindend Gezag bij Suïcidaliteit

Afstemming van perspectieven

Bernet Elzinga
Universiteit Leiden

 

Inhoud

1) In de lezingen van dit symposium zijn verschillen in perspectieven binnen gezinnen aan bod gekomen. Tijdens de discussie zal met name tijd worden genomen om met elkaar te spreken over het afstemmen van deze perspectieven. De wetenschappelijke kennis en praktijkervaringen zullen hierin worden samengebracht om het te hebben over het loslaten van de waarheid en verbinding te zoeken in begrip voor het perspectief van de ander. 2) Daarbij zal van gedachten worden gewisseld over het werken met gezinnen in de klinische praktijk. Is het uitgangspunt van het perspectief van de ander iets wat breed toegepast kan worden of worden hier uitdagingen in gezien. 3) Tot slot zal het thema van verschillende perspectieven specifiek worden besproken in het kader van depressie en suïcidaliteit bij jongeren.   

Auteurs