Mindfulness-gebaseerde interventies: aandacht voor effectiviteit binnen populaties met psychische en lichamelijke klachten en werkingsmechanismen

Prof. dr. Anne Speckens
Radboudumc

 

nummer

51

Opgenomen in sessie

Vrijdag, 11.00 uur, Zaal 57/58

Kernwoorden

Mindfulness-Gebaseerde-Interventies, Parkinson, Bipolaire-stoornis, Depressie

Tags doelgroep

Volwassenen

Tags thematiek en problematiek

Transdiagnostisch
Somatiek
Stemmingsstoornissen

Tags streams

Overig

Beknopte samenvatting van het symposium

Mindfulness-gebaseerde interventies (MBIs) zijn bewezen effectief in het verminderen van depressieve en angst klachten en het vergroten van de mentale gezondheid bij patiënten met diverse psychiatrische stoornissen zoals depressie en de bipolaire stoornis. MBIs staan tegenwoordig ook steeds vaker in belangstelling voor het verminderen van stress en het vergroten van de mentale gezondheid bij patiënten met lichamelijke klachten. Een voorbeeld hiervan is de ziekte van Parkinson, waarbij verhoogde stress leidt tot meer tremoren.

Helaas werken MBIs niet voor iedereen even goed. Om in de toekomst MBIs te optimaliseren en om beter te kunnen voorspellen ‘voor wie’ de interventies goed zullen werken is het belangrijk om te onderzoeken hoe de therapeutische verandering kan worden verklaart.

In dit symposium zal de studie-opzet voor een onderzoek naar de effectiviteit van Mindfulness-Gebaseerde Stress Reductie (MBSR) in het verminderen van stress, en psychologische- en lichamelijke klachten voor de ziekte van Parkinson worden gepresenteerd. Tevens zal een studie worden gepresenteerd waarin Mindfulness-Gebaseerde Cognitieve Therapie (MBCT) en een Positieve Psychologie Interventie (PPI) voor de bipolaire stoornis met elkaar worden vergeleken. Daarnaast wort er aandacht besteed aan de meest recente resultaten op het gebied van werkingsmechanismen van Mindfulness-Gebaseerde Cognitieve Therapie (MBCT) en Mindfulness-Gebaseerde Compassie Training (MBCL) voor de depressieve stoornis.

Auteurs

Het effect van Mindfulness-Based Cognitive Therapy op psychische problemen bij mensen met de ziekte van Parkinson

MSc Franziska Goltz
Radboudumc

 

Kernwoorden

Mindfulness-Gebaseerde-Cognitieve-Therapie, Parkinson, stress

Inhoud van de lezing

Inleiding

De ziekte van Parkinson is een veelvoorkomende neurologische aandoening, waarbij een tekort aan dopamine in het striatum zorgt voor kenmerkende bewegingsklachten zoals tremor, stijfheid en traagheid. Echter, ook angst- en stemmingsklachten komen bij 25-35% van de patiënten voor, wat samenhangt met verhoogde gevoeligheid voor psychische stress (Hemmerle et al., 2012). Steeds meer onderzoek suggereert een belangrijke rol van stress in de ziekte van Parkinson, aangezien symptomen verergeren en dopaminerge medicatie minder effectief is in stressvolle situaties (van der Heide et al., 2021). Uit dieronderzoek blijkt dat chronische stress zelfs de ziekteprogressie negatief zou kunnen beïnvloeden (Burtscher et al., 2019). Er zou een vicieuze cirkel kunnen ontstaan, waarbij stressgevoeligheid en de ziekteprogressie elkaar versterken. Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) zou deze vicieuze cirkel mogelijk kunnen doorbreken (van der Heide et al., 2021).

Methode

Het MIND-PD onderzoek is een lopende randomized controlled trial, waarin het effect van stressreductie door MBCT op de ziekte van Parkinson wordt onderzocht. 124 mensen met Parkinson worden gedurende een jaar gevolgd, waarbij zij twee maanden lang ofwel MBCT en hun gewone behandeling (treatment as usual), of alleen hun gewone behandeling krijgen. Twee vragen staan in deze trial centraal: 1) In hoeverre kan MBCT psychische klachten bij mensen met Parkinson verminderen?; 2) Wat is de invloed van stress(reductie) op de hersenen en op Parkinsonklachten? De effecten van de MBCT worden met behulp van vragenlijsten, biochemisch materiaal, evenals functionele en structurele MRI in kaart gebracht.

Resultaten

De eerste resultaten van deze trial worden eind 2024 verwacht. Tijdens het symposium zullen de opzet en de verwachte resultaten voor de klinische en cerebrale uitkomstmaten van het onderzoek worden gepresenteerd. Daarnaast zal er ook in bredere zin worden besproken hoe MBCT een rol kan spelen in de klinische praktijk van lichamelijke ziekten.

Relevantie voor de praktijk

Met dit onderzoek kunnen we erachter komen of MBCT effectief is om psychische problemen bij mensen met Parkinson te verminderen. Nieuwe kennis over de invloed van stress op de ziekte(progressie) en de onderliggende mechanismen kunnen de ontwikkeling van nieuwe behandelingen op weg helpen.

Referenties en literatuur

Burtscher, J., Copin, J. C., Rodrigues, J., Kumar, S. T., Chiki, A., Guillot de Suduiraut, I., Sandi,

C., & Lashuel, H. A. (2019). Chronic corticosterone aggravates behavioral and neuronal symptomatology in a mouse model of alpha-synuclein pathology. Neurobiology of aging, 83, 11–20. https://doi.org/10.1016/j.neurobiolaging.2019.08.007

Hemmerle, A. M., Herman, J. P., & Seroogy, K. B. (2012). Stress, depression and Parkinson's

disease. Experimental neurology, 233(1), 79–86. https://doi.org/10.1016/j.expneurol.2011.09.035

van der Heide, A., Meinders, M. J., Speckens, A. E. M., Peerbolte, T. F., Bloem, B. R., &

Helmich, R. C. (2021). Stress and Mindfulness in Parkinson's Disease: Clinical Effects and Potential Underlying Mechanisms. Movement disorders : official journal of the Movement Disorder Society, 36(1), 64–70. https://doi.org/10.1002/mds.28345

Auteurs

Een vergelijking tussen Mindfulness-Gebaseerde Cognitieve Therapie en een Positieve Psychologie Interventie als herstelbevorderende behandeling van de bipolaire stoornis

doctor Imke Hanssen
Radboudumc

 

Kernwoorden

Mindfulness-Gebaseerde-Cognitieve-Therapie, Positieve-Psychologie, bipolaire stoornis

Inhoud van de lezing

Achtergrond: De laatste jaren is er in toenemende mate aandacht voor herstelbevorderende interventies in de behandeling van de bipolaire stoornis. Deze derde generatie interventies richten zich niet alleen op klachtenreductie, maar ook op het bevorderen van persoonlijk en functioneel herstel (Leamy et al., 2011). Deze studie onderzocht welke kenmerken van deelnemers voorspellend zijn in het behandeleffect van twee derde generatie GCT-interventies; Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) en een Positieve Psychologie Interventie (PPI). Methode: Data van twee multicenter, simultaan uitgevoerde gerandomiseerde studies naar het effect van MBCT (N = 144) en PPI (N = 97) bij de bipolaire stoornis in Nederland werden samengevoegd. De meetmomenten vonden plaats op baseline, na de interventies en 12 maanden na baseline. Resultaten: Een aantal kenmerken waren geassocieerd met een sterker behandeleffect, waaronder meer angstklachten en minder welzijn, rumineren op positief affect en zelfcompassie bij aanvang van de interventies. Onderscheidend tussen de interventies was dat getrouwde deelnemers en deelnemers met meer depressieve en angstklachten bij aanvang meer baat hadden bij MBCT, terwijl mannelijke deelnemers meer profiteerden van PPI. Discussie: De meest robuuste bevinding is dat deelnemers met ernstigere klachten meer baat hebben bij MBCT dan PPI. Dit is een belangrijke eerste stap in het verbeteren van persoonlijke toekenning van deelnemers met een bipolaire stoornis aan derde generatie CGT-interventies.

Referenties en literatuur

Leamy, M., Bird, V., Le Boutillier, C., Williams, J., & Slade, M. (2011). Conceptual framework for personal recovery in mental health: systematic review and narrative synthesis. The British Journal of Psychiatry, 199(6), 445-452.

Auteurs

Hoe (en voor wie) werkt Mindfulness-Gebaseerde Cognitieve Therapie voor depressie?

MSc Jelle Lubbers
Pro Persona Research/Radboudumc

 

Kernwoorden

Depressie, Mindfulness-Gebaseerde-Cognitieve-Therapie, werkingsmechanismen, repetitieve-negatieve-gedachten

Inhoud van de lezing

Introductie:

Wereldwijd is de depressieve stoornis een van de belangrijkste veroorzakers van ziektelast. Ook een kwart van de Nederlanders maakt in het leven minstens één depressie door (Trimbos instituut; NEMESIS-3). Een groot deel hiervan lijdt onder terugkerende episodes, waarbij met iedere doorgemaakte depressieve episode de kans op een volgende episode toeneemt. Mindfulness-Gebaseerde Cognitieve Therapie (MBCT) is zowel effectief voor recidief preventie (Kuyken et al. 2016) als voor het verminderen van depressieve klachten (Goldberg et al. 2019). Echter, MBCT werkt niet voor iedereen even goed. Door preciezer te begrijpen hoe MBCT werkt en te voorspellen voor wie MBCT werkt,  kan de therapie mogelijk gericht aangepast worden aan de persoon en anderzijds personen beter geselecteerd worden voor de therapie (indicatiestelling).

 

Voorgaand onderzoek suggereert dat MBCT werkt via het ontwikkelen van mindfulness- en compassievaardigheden en het verminderen van repetitieve negatieve gedachten (RNT), zoals rumineren. Echter, deze studies zijn niet eenduidig en kennen meerdere methodologische problemen. Naast het gebruik van vaak relatief kleine populaties, missen alle studies naar het werkingsmechanismen van MBCT in depressie metingen gedurende de interventieperiode, waardoor geen conclusies met betrekking tot de volgorde van verandering getrokken kunnen worden. In de huidige studie wordt daarom ook tijdens de interventie data verzameld. Daarmee is dit de eerste studie die onderzoekt, (i) of een afname in RNT (en overige mogelijke mediatoren) van voor tot halverwege MBCT een afname in depressieve klachten van voor tot na interventieperiode medieert en (ii) of patiënten die voor behandeling meer rumineren meer baat hebben bij de therapie.

 

Methoden:

In deze wachtlijst-gecontroleerde studie werden patiënten met chronische en/of terugkerende depressie toegewezen aan (i) MBCT + reguliere behandeling (MBCT + RB) of (ii) RB (wachtlijst) op basis van datum van intake en startdatum MBCT. Metingen in de MBCT + RB groep vonden plaats voor, halverwege en na MBCT. Patiënten in de wachtlijstgroep ontvingen dezelfde drie metingen tijdens de wachtperiode en nog een vierde halverwege en vijfde meting na MBCT. Depressie symptomen, rumineren, en overige mogelijke mediatoren en moderatoren werden gemeten met zelf-rapportage vragenlijsten.

 

Resultaten:

De dataverzameling is afgerond en binnenkort zal de data worden geanalyseerd volgens de preregistratie. De resultaten zullen op het najaarscongres van het VGCT worden gedeeld.

 

Conclusies en relevantie voor de praktijk:

Deze studie draagt bij aan ons inzicht in de werkingsmechanismen van MBCT voor depressie.  Door meer in te zetten op bewezen actieve elementen van de therapie zou dit op termijn de effectiviteit kunnen vergroten. Tevens kan het identificeren van modererende factoren bijdragen aan een betere indicatiestelling (voor wie werkt wat).

Referenties en literatuur

Ten Have, M., Tuithof, M., van Dorsselaer, S., Schouten, F., & de Graaf, R. (2022). The Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study‐3 (NEMESIS‐3): Objectives, methods and baseline characteristics of the sample. International Journal of Methods in Psychiatric Research, e1942.

 

Kuyken, W., Warren, F. C., Taylor, R. S., Whalley, B., Crane, C., Bondolfi, G., ... & Dalgleish, T. (2016). Efficacy of mindfulness-based cognitive therapy in prevention of depressive relapse: an individual patient data meta-analysis from randomized trials. JAMA psychiatry, 73(6), 565-574.

 

Goldberg, S. B., Tucker, R. P., Greene, P. A., Davidson, R. J., Kearney, D. J., & Simpson, T. L. (2019). Mindfulness-based cognitive therapy for the treatment of current depressive symptoms: a meta-analysis. Cognitive behaviour therapy, 48(6), 445-462.

 

Auteurs

Jelle Lubbers

Jelle Lubbers

Pro Persona Research/Radboudumc
PhD-kandidaat

Abstracts
Lezing: Hoe (en voor wie) werkt Mindfulness-Gebaseerde Cognitieve Therapie voor depressie?

Compassie training als vervolgbehandeling na MBCT voor depressie: het werkt, maar hoe werkt het precies?

MSc Vera Scheepbouwer
Radboudumc

 

Kernwoorden

compassie, depressie, experientiële vermijding, mediatie

Inhoud van de lezing

Introductie: Psychotherapie werkt voor depressie, maar ondanks verschillende evidence based psychotherapeutische opties, blijft recidiverende depressie een groot wereldwijd probleem (James et al. 2017). Dit probleem zou verkleind kunnen worden, als we bestaande psychotherapieën kunnen verbeteren en er meer bewijs komt over de volgorde van behandelingen.

Methode: In een RCT naar compassietraining (mindfulness-based compassionate living) als vervolg behandeling na MBCT voor recidiverende depressie, werd gevonden dat depressieve symptomen verminderen en de kwaliteit van leven toeneemt in de compassie training groep vergeleken met standaard zorg (referentie). Binnen deze RCT zijn mediatie analyses gedaan om te onderzoeken of dit deels verklaard wordt via een verandering in positief affect, experientiële vermijding en angst voor zelfcompassie.

Resultaten: Experientiële vermijding en angst voor zelfcompassie waren verminderd na compassietraining. Positief affect veranderde niet. Alleen de daling in experientiële vermijding verklaarde deels zowel de daling van depressieve symptomen als de toename van kwaliteit van leven.

Discussie: Het RCT geeft bewijs dat compassietraining een vervolgbehandeling na MBCT voor depressie kan zijn. Een vermindering in experientiële vermijding lijkt een belangrijk aandeel te leveren in de effectiviteit van compassietraining voor depressie. Vervolgonderzoek is nodig om deze aanwijzing te versterken. Tijdens het symposium is er ruimte voor discussie om de ervaringen van clinici te vergelijken met huidige resultaten en samen te sparren over de klinische relevantie.

Referenties en literatuur

Referenties:

James, S. L., Abate, D., Abate, K. H., Abay, S. M., Abbafati, C., Abbasi, N., ... & Briggs, A. M. (2018). Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 354 diseases and injuries for 195 countries and territories, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. The Lancet, 392(10159), 1789-1858.

Schuling, R., Huijbers, M. J., van Ravesteijn, H., Donders, R., Cillessen, L., Kuyken, W., & Speckens, A. E. (2020). Recovery from recurrent depression: Randomized controlled trial of the efficacy of mindfulness-based compassionate living compared with treatment-as-usual on depressive symptoms and its consolidation at longer term follow-up. Journal of affective disorders, 273, 265-273.

Auteurs

Vera Scheepbouwer

Vera Scheepbouwer

Radboudumc
PhD-kandidaat, arts in opleiding tot psychiater

Abstracts
Lezing: Compassie training als vervolgbehandeling na MBCT voor depressie: het werkt, maar hoe werkt het precies?

Mindfulness-Gebaseerde (Cognitieve) Therapie in de klinische praktijk: implementatie, optimalisatie, en voor welke doelgroepen?

Prof. dr. Anne Speckens
Radboudumc

 

Inhoud

Mindfulness-Gebaseerde Interventies (MBI’s) worden tegenwoordig steeds meer ingezet binnen de gezondheidszorg. MBI’s zijn bewezen effectief in het verminderen van psychologische klachten zoals angst, depressie en stress. Tevens blijken MBIs behulpzaam voor het vergroten van de mentale gezondheid en de kwaliteit van leven, zowel in mensen met psychische stoornissen alsook in mensen met chronische lichamelijke ziekten, zoals Parkinson of inflammatoire darmziekten.

Toch blijft ondanks deze positieve bevindingen implementatie geregeld achter. Tijdens de discussie worden mensen uitgenodigd om mee te denken over de (voorwaarden voor) een bredere inzet van MBI’s binnen de gezondheidszorg. Tevens nodigen we mensen uit om mee te denken over mogelijke werkingsmechanismen van MBI’s, en daarmee strategieën om MBI’s verder te kunnen optimaliseren en effectief in te zetten (voor de juiste doelgroep). Hierbij kan bijvoorbeeld ook worden gedacht over de inzet van online, blended-MBI of zelfs zelf-hulp MBIs, wat voor bepaalde doelgroepen wellicht beter past.

Auteurs