Ontwikkelingen op het gebied van depressie en suïcidaliteit
dr Jenneke Wiersma
Eigen praktijk
nummer
62
Opgenomen in sessies
Vrijdag, 11.00 uur, Zaal 82/83
Kernwoorden
depressie, suicidaliteit, virtual reality
Tags doelgroep
Kinderen en adolescenten
Volwassenen
Gezinnen en relaties
Tags thematiek en problematiek
Stemmingsstoornissen
Tags streams
Cognitieve (gedrags)therapie
Overig
Beknopte samenvatting van het symposium
In dit symposium, georganiseerd door de sectie stemmingsstoornissen, zal vanuit verschillende invalshoeken een update gegeven worden over huidige ontwikkelingen op het gebied van depressie en suïcidaliteit. De eerste spreker is Guy Bosmans. Hij zal ons meer vertellen over een therapiemodel voor suïcidale jongeren en hun ouders dat erop gericht is onveilige cycli van gehechtheid te doorbreken en vertrouwensbreuken tussen ouders en kind te herstellen. Data uit verschillende studies zullen worden gepresenteerd waarin aspecten van die onveilige cyclus en hun linken met de ontwikkeling van psychopathologie worden geïllustreerd. Vervolgens zal Jasper Wiebenga epidemiologisch onderzoek presenteren, uitgevoerd met data van de Nederlandse Studie voor Depressie en Angst (NESDA), over de rol van immuun-ontregelingen in de pathofysiologie van suïcidaal gedrag bij patiënten met depressie en/of angststoornissen. Hij toont aan dat individuele en cumulatieve ontregelingen van ontstekingsfactoren geassocieerd zijn met suïcide pogingen. Wat betekent dit voor onze praktijk? Als derde spreker zal Nancy Schipper-Kramer Freher ons op de hoogte brengen van een gloednieuwe studie: VR-Moodboost, een innovatieve Virtual Reality therapie voor de behandeling van depressie voor adolescenten. Zij zal ons helaas nog geen data kunnen presenteren over de effectiviteit van deze vorm van therapie, maar zij zal ons wel alles vertellen over de ontwikkeling en inhoud van het behandelprotocol. Claudi Bockting zal vervolgens, aan de hand van enkele studies, bespreken of personalisatie van een behandeling naar ‘pillen of praten’ voor terugvalpreventie bij depressie mogelijk is. Empirische evidentie aan de hand van een Individuele Patiënten Data-meta-analyse wordt besproken en de vraag of multi-modale interventies een belofte kunnen zijn voor het verbeteren van de effectiviteit van CGT zal worden beantwoord. Tot slot, zal Jacqueline A-Tjak haar inzichten van de afgelopen jaren met ons delen op het gebied van Acceptance and Commitment Therapy bij depressie. Aan het einde van haar presentatie zal er ruimte zijn voor gezamenlijke reflecties op de psychotherapie van de toekomst.
Auteurs
Jenneke Wiersma
Eigen praktijk
GZ-psycholoog, supervisor VGCT
De onveilige cyclus van gehechtheid: een interpersoonlijke systeemdynamische bril om de ontwikkeling van depressie en suicidaliteit te begrijpen en te behandelen
prof dr Guy Bosmans
KU Leuven
Kernwoorden
depressie, suicidaliteit, jongeren, hechting, behandeling
Inhoud van de lezing
Depressie en suïcidaliteit bij jongeren is wereldwijd een ernstig gezondheidsprobleem. Bestaande gedragstherapeutische interventies richten zich voornamelijk op de jongeren en worstelen met het in rekening brengen van de familiale context bij de behandeling van depressie en suïcide. Volgens het onveilige cyclus model van gehechtheid zijn deze aanmeldingsklachten een vertekende signalering van zorgnoden van het kind. Door breuken in de vertrouwensrelatie met ouders zijn jongeren bang om geen zorg en steun te krijgen van de ouders, en komen die zorgnoden tot uiting in depressieve klachten en suïcidale verlangens die dan het handelen sturen. Als de onveilige cyclus ernstig geëscaleerd raakt, dan kan dit ondermeer leiden tot suïcidepogingen. Therapie die erop gericht is die onveilige cycli te doorbreken en vertrouwensbreuken te herstellen blijkt dan ook heel effectief in het behandelen van suïcidale jongeren. In deze bijdrage wordt dit model verder toegelicht, en ondersteund op basis van twee dagboekstudies en een experience sampling studie waarin aspecten van die onveilige cyclus en hun linken met de ontwikkeling van psychopathologie worden geïllustreerd. Data die gepresenteerd worden, werden gepubliceerd als volgt:
Referenties en literatuur
Verhees, M., Ceulemans, E., Bakermans-Kranenburg, M.J., Bosmans, G. (2021). State attachment variability: Between- and within-person level associations with trait attachment and psychological problems. Brain Sciences, 11, Art.No. 1264, 1-22. doi: 10.3390/brainsci11101264
Verhees, M., Ceulemans, E., Finet, C., Van Ijzendoorn, M.H., Bakermans-Kranenburg, M.J., Bosmans, G. (accepted). Exploring everyday state attachment dynamics in middle childhood. Development And Psychopathology.
Tammilehto et al. (accepted). Dynamics of Attachment and Emotion Regulation in Daily Life: Uni- and Bidirectional Associations. Cognition and Emotion.
Auteurs
Guy Bosmans
KU Leuven
hoogleraar
De rol van immuun-ontregelingen in de pathofysiologie van suïcidaal gedrag bij patiënten met depressie en/of angststoornissen
MSc Jasper Wiebenga
GGZ Ingeest
Kernwoorden
suïcidaal gedrag, pathofysiologie, immunontregeling
Inhoud van de lezing
Achtergrond: Mensen met een depressieve en/of angststoornis hebben een verhoogd risico op suïcide ideatie en pogingen, maar het blijft onduidelijk in hoeverre biologische determinanten hieraan een bijdrage leveren. Er zijn aanwijzingen dat zowel individuele als cumulatieve ontregelingen van belangrijke stresssystemen zoals de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (HPA-as), immuunsysteem en het autonome zenuwstelsel (ANS) een rol spelen. Bevindingen zijn tot nu toe echter grotendeels heterogeen of afwezig.
Methode: Associaties tussen individuele markers en cumulatieve indexen van de HPA-as (cortisol-ontwakingsreactie en basale cortisol), immuunsysteem (C-reactief proteïne, interleukine-6 (IL-6) en tumornecrosefactor- α) en de ANS (hartslag, respiratoire sinusaritmie en pre-ejectie periode) en de uitkomsten geen suïcide ideatie met suïcide poging (SI-SA+), suïcide ideatie zonder suïcide poging (SI+SA-) en suïcide ideatie met suïcide poging (SI+SA+) werden onderzocht in 1749 mensen met een depressieve en/of angststoornis die deel uitmaken van de Nederlandse Studie naar Depressie en Angst (NESDA).
Resultaten: Verhoogde CRP en IL-6 waardes waren respectievelijk geassocieerd met SI-SA+ en SI+SA+ vergeleken met non-suïcidale patiënten na het corrigeren voor confounders en multiple testing. Ook waren cumulatieve ontregelingen van ontstekingsfactoren positief geassocieerd met SI+SA+. Het laatste verband wijst op een dosis-respons effect. Er werden geen significante associaties gevonden tussen HPA-as en ANS indicatoren en suïcide uitkomsten of tussen ontstekingsfactoren of cumulatieve stress systeem ontregelingen en SI+SA-.
Conclusie: Hoewel stresssysteem variabelen geen onderscheid konden maken tussen SI+SA- en non-suïcidale patiënten, tonen de bevindingen aan dat individuele en cumulatieve ontregelingen van ontstekingsfactoren geassocieerd zijn met suïcide pogingen bij patiënten met een depressieve en/of angststoornis. Om die reden lijkt het aannemelijk dat immuun-ontregelingen een rol spelen in de pathofysiologie van suïcidaal gedrag en is het belangrijk om verder onderzoek te verrichten naar de effecten van anti-inflammatoire interventies gericht op suïcidaliteit.
Referenties en literatuur
Wiebenga JXM, Heering HD, Eikelenboom M, van Hemert AM, van Oppen P, Penninx BWJH. Associations of three major physiological stress systems with suicidal ideation and suicide attempts in patients with a depressive and/or anxiety disorder. Brain Behav Immun. 2022 May;102:195-205. doi: 10.1016/j.bbi.2022.02.021. Epub 2022 Feb 22. PMID: 35202735
Auteurs
Jasper Wiebenga
GGZ Ingeest
promovendus, psycholoog
VR-Moodboost: Een innovatieve Virtual Reality therapie voor de behandeling van depressie
MSc Nancy Schipper
GGZ Delfland
Kernwoorden
virtual reality, depressie, behandeling
Inhoud van de lezing
Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis met grote impact op hen die hierdoor geraakt worden. Een recente meta-analyse laat zien dat gemiddeld genomen slechts 43% van de depressieve patiënten volledig hersteld is na psychotherapie en de kans op terugval is groot. Daarnaast ervaren veel patiënten de huidige behandelingen voor depressie als belastend. Om die reden is het noodzakelijk om te investeren in de ontwikkeling van innovatieve, meer effectieve interventies voor depressie, die bovendien beter te verdragen zijn voor patiënten. De meeste behandelingen voor depressie leggen de focus op het verminderen van negatief affect, terwijl het kunnen ervaren van positief affect ernstig verstoord is bij depressie. Studies naar innovatieve therapieën waarbij de focus ligt op het versterken van positief affect laten veelbelovende resultaten zien (Bockting, 2009; Craske 2019). Daarnaast blijkt uit experimentele studies dat non-verbale stimuli een sterker effect hebben op de activatie van positief affect dan verbale stimuli. Dit maakt virtual reality (VR) een veelbelovende interventie om positief affect te versterken. Het blijkt dat patiënten behandeling met VR als positief en leuk ervaren (Nijman & Veling, 2020). Het doel van het huidige project was om een innovatief VR-behandelprotocol te ontwikkelen, om positief te stimuleren en depressieve klachten te verminderen bij patiënten met een depressie.
Methode
Het huidige behandelmodel, genaamd VR-Moodboost, is ontwikkeld in een gefaseerd proces. Ten eerste is er een literatuuronderzoek gedaan om belangrijke kernelementen en interventies te selecteren. Ten tweede hebben we samengewerkt met focusgroepen van ervaren therapeuten en VR-ontwikkelaars om een VR-omgeving te ontwikkelen, gebaseerd op de kernelementen vanuit het literatuuronderzoek. Ten derde hebben we een initieel behandelprotocol ontwikkeld gebaseerd op de kernelementen en focusgroep discussies. Ten vierde; dit behandelprotocol is gepresenteerd en besproken met focusgroepen, waarbij zowel ervaren therapeuten als ervaringsdeskundigen betrokken waren. Tenslotte heeft er een pilot plaatsgevonden met twee patiënten om ons nieuwe VR-Moodboost behandelprotocol verder aan te scherpen.
Resultaten
Gebaseerd op het literatuuronderzoek werden de volgende kernelementen geselecteerd: 1) gedragsactivatie, 2) focus op het beloningssysteem, 3) labelling van affect, 4) het versterken van alternatieve positieve geheugenpresentaties, 5) positieve imaginatie; gebruikmakend van fantasie en positief doelen stellen. De focusgroep discussies en VR-ontwikkelaars hebben bijgedragen aan een VR-omgeving voor de behandeling van depressie waarbij de nadruk ligt op het versterken van positief affect, gebruik makend van zowel visuele als auditieve stimuli. Alle sessies van het behandelprotocol zijn gestructureerd opgebouwd met VR en niet-VR interventies, gebaseerd op de eerdergenoemde kernelementen. We hebben waardevolle input ontvangen vanuit de focusgroepen en de pilot met patiënten om het behandelprotocol verder aan te scherpen.
Discussie
In deze bijdrage wordt de ontwikkeling van het behandelprotocol VR-Moodboost gepresenteerd. Recente inzichten, experts op het gebied van depressiebehandelingen, ervaringsdeskundigen en patiënten hebben bijgedragen aan dit behandelprotocol. De volgende stap is het onderzoeken van de werkzaamheid van VR-Moodboost in de behandeling van depressie, wat in de komende maanden zal worden onderzocht middels een ‘non-concurrent multiple baseline single case design’ onder adolescenten. Aangezien slechts de minderheid opknapt van de huidige evidence-based behandelingen, geeft deze studie mogelijk nieuwe inzichten om behandeling voor depressie te verbeteren.
Referenties en literatuur
Bockting, C. L., Spinhoven, P., Wouters, L. F., Koeter, M. W., & Schene, A. H. (2009). Long-term effects of preventive cognitive therapy in recurrent depression: a 5.5-year follow-up study. The Journal of clinical psychiatry, 70(12), 10665.
Craske, M. G., Meuret, A. E., Ritz, T., Treanor, M., Dour, H., & Rosenfield, D. (2019). Positive affect treatment for depression and anxiety: A randomized clinical trial for a core feature of anhedonia. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 87(5), 457.
Nijman, S. A., Veling, W., Greaves-Lord, K., Vos, M., Zandee, C. E. R., het Rot, M. A., ... & Pijnenborg, G. H. M. (2020). Dynamic interactive social cognition training in virtual reality (DiSCoVR) for people with a psychotic disorder: single-group feasibility and acceptability study. JMIR mental health, 7(8), e17808
Auteurs
Nancy Schipper
GGZ Delfland
GZ-psycholoog
De HERSTEL-studie: Valt de effectiviteit van psychotherapie wel te verbeteren door te personaliseren of te combineren met iets anders?
prof dr Claudi Bockting
Amsterdam UMC
Kernwoorden
depressie, personalisatie, multimodale interventies, behandeling
Inhoud van de lezing
Er is voldoende reden om de effectiviteit van psychotherapie proberen te vergroten.
Door de bank genomen respondeert 50% van de mensen met psychische aandoeningen op een behandeling met CGT. Er zijn weinig aanwijzingen dat de effectiviteit is toegenomen in de afgelopen 30-40 jaar. Daarnaast is het terugvalpercentage na een behandeling hoog, zoals bij depressie.
In deze lezing wordt aan de hand enkele studies besproken of personalisatie van een behandeling naar ‘pillen of praten’ voor terugvalpreventie bij depressie mogelijk is. Vragen komen voorbij als: Kan mijn patiënt die net opgeknapt is van een ernstige depressie, niet beter antidepressiva blijven slikken in plaats van een psychologische interventie? Empirische evidentie aan de hand van een Individuele Patiënten Data-meta-analyse worden besproken (Breedvelt et al., 2021). Daarnaast zal aan de orde komen of multi-modale interventies (zoals het combineren van CGT met cognitieve remediatie (Legemaat et al., 2021) of het combineren van gedragstherapie via E-health met lekenondersteuning) een belofte kunnen zijn voor het verbeteren van de effectiviteit van CGT. Resultaten van een RCT bij mensen met een depressieve stoornis in Indonesië zullen besproken worden (Arjadi et al., 2018). Tenslotte, zal er ruimte zijn voor gezamenlijke reflecties op de psychotherapie van de toekomst.
Referenties en literatuur
Arjadi, R., Nauta, M. H., Scholte, W. F., Hollon, S. D., Chowdhary, N., Suryani, A. O., . . . Bockting, C. L. H. (2018). Internet-based behavioural activation with lay counsellor support versus online minimal psychoeducation without support for treatment of depression: A randomised controlled trial in Indonesia. Lancet Psychiatry, 5(9), 707-716. doi:10.1016/s2215-0366(18)30223-2.
Breedvelt J. J. F., Warren F. C., Segal Z., Kuyken W., Bockting C. L. H. Continuation of Antidepressants vs Sequential Psychological Interventions to Prevent Relapse in Depression: An Individual Patient Data Meta-Analysis. JAMA Psychiatry. Published online May 19, 2021. doi:10.1001/jamapsychiatry.2021.0823
Legemaat, A. M., Semkovska, M., Brouwer, M., Geurtsen, G. J., Burger, H., Denys, D., & Bockting, C. L. (2021). Effectiveness of cognitive remediation in depression: A meta-analysis. Psychological Medicine.
Auteurs
Claudi Bockting
Amsterdam UMC
hoogleraar, klinisch psycholoog, supervisor VGCT
Acceptance and Commitment Therapy bij depressie. Een brug tussen wetenschap en praktijk
Dr Jacqueline A-Tjak
A-Tjak Cursussen
Kernwoorden
depressie, behandeling, ACT
Inhoud van de lezing
Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is een transdiagnostisch model gericht op het vergroten van psychologische flexibiliteit. Meer dan 900 RCT’s tonen de werkzaamheid ervan aan. De vraag naar wat evidence based werken is, kan platgeslagen worden door alleen te kijken naar effectonderzoek. Clinici en clienten hebben er te weinig aan om te weten dat een therapie werkt bij de meeste mensen. Zij willen weten wat werkt voor hen.
In het promotieonderzoek dat ik onder begeleiding van Paul Emmelkamp en Nexh Morina aan de Universiteit van Amsterdam deed, tijdens mijn werk bij PsyQ, deed ik kennis op, die kan helpen om beter aan te sluiten bij de persoon van de client door gebruik te maken van wetenschappelijke kennis. Naast de resultaten van ons eigen onderzoek zal ik een aantal bevindingen presenteren, die ik in mijn werk als clinicus zeer bruikbaar vind.
Referenties en literatuur
A-Tjak, J., Morina, N., Topper, M., Emmelkamp, P.G.M. (2021). One year follow-up and mediation in cognitive behavioral therapy and acceptance and commitment therapy for adult depression. BMC Psychiatry, 21: 42. https://doi.org/10.1186/s12888-020-03020-1
Gloster, A.T., Walder, N., Levin, M.E., Twohig, M.P., & Karekla, M. (2020). The empirical status of acceptance and commitment therapy: A review of meta-analyses. Journal of contextual behavioral science, 18, 181-192.
A-Tjak, J. & Hayes, L. (In press). Depression. In Twohig, M.P., Levin, M.E., & Petersen, J.M. (Eds.), The Oxford Handbook of Acceptance and Commitment Therapy. Oxford University Press.
Auteurs
