Ontwikkeling en resultaten van transdiagnostische online behandelmethoden voor adolescenten en jongvolwassenen met een depressie of angststoornis

MSc Marike Wisman
Arkin

nummer

Opgenomen in sessies

Donderdag, 15.00 uur, Zaal 80/81

Kernwoorden

adolescenten, jongvolwassenen, online behandeling, depressie

Tags doelgroep

Kinderen en adolescenten
Volwassenen

Tags thematiek en problematiek

Angststoornissen
Overig
Transdiagnostisch
Stemmingsstoornissen

Tags streams

Cognitieve (gedrags)therapie
Overig

Beknopte samenvatting van het symposium

In dit symposium zullen wij innovatieve online behandelmethoden voor adolescenten en jongvolwassenen met een depressie en/of angststoornis bespreken. Beide stoornissen behoren tot de meest voorkomende psychische stoornissen bij adolescenten en jongvolwassenen. Gezien de hoge prevalentie en nadelige gevolgen van zowel depressie- als angststoornissen is het van groot belang om interventies voor deze kwetsbare groep te verbeteren. Online behandelingen kunnen een toegankelijk en haalbaar alternatief zijn voor face-to-face behandelingen: ze sluiten aan bij de digitale levensstijl van adolescenten, zijn vaak minder tijdrovend en zijn laagdrempelig en makkelijk in het gebruik. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat online behandelingen effectief kunnen zijn in het verminderen van zowel depressieve als angstsymptomen. Binnen deze specifieke jonge doelgroep is er echter weinig onderzoek gedaan naar online behandelingen als aanvulling op de reguliere depressie- en/of angstbehandeling.

In de eerste presentatie bespreekt Carolien Christ haar recente systematische review en meta-analyse van online CGT voor angst en depressie bij adolescenten en jongvolwassenen. De tweede en derde presentatie gaan over de toevoeging van een online emotieregulatietraining aan CGT in de behandeling van adolescenten (13-19 jaar) met een depressie en/of angststoornis. Marike Wisman zal de resultaten presenteren van een recente pilotstudie waarin de haalbaarheid, aanvaardbaarheid en voorlopige effectiviteit van een online emotieregulatietraining zijn onderzocht. Vervolgens zal Julie Emmelkamp de onderzoeksopzet presenteren van een nieuwe randomized controlled trial: de E-TRAIN studie. E-TRAIN is een innovatieve online emotieregulatietraining, ontwikkeld in samenwerking met adolescenten en behandelaren middels focusgroepen en diepte-interviews. In de laatste presentatie presenteert Maria Schouten de voorlopige resultaten van het BLADE-onderzoek. In deze studie werd de effectiviteit onderzocht van een online interventie gericht op het verminderen van alcoholgebruik, als toevoeging aan de depressiebehandeling voor jongvolwassenen (18-35 jaar) met depressie en overmatig alcoholgebruik. We sluiten dit symposium af met een interactieve discussie over de uitdagingen en toekomst van online behandelmethodes voor adolescenten en jongvolwassenen.

Auteurs

Marike Wisman

Arkin

Klinisch psycholoog/psychotherapeut/promovenda

Digitale cognitieve gedragstherapie voor angst en depressie bij adolescenten en jongvolwassenen: een systematische review en meta-analyse

MSc Carolien Christ
Arkin

Kernwoorden

depressie, angst, online, adolescenten, jongvolwassenen

Inhoud van de lezing

Inleiding: Depressieve en angststoornissen komen veel voor bij adolescenten en jongvolwassenen. De meeste jongeren met psychische problemen krijgen echter geen behandeling [1, 2, 3]. Cognitieve gedragstherapie via internet of digitale apparaten (iCGT) kan een toegankelijk alternatief zijn voor face-to-face behandeling [4], maar de wetenschappelijke basis voor deze doelgroep is beperkt [5]. Het doel van dit onderzoek was om een up-to-date systematische review en meta-analyse uit te voeren van de effectiviteit van iCGT bij de behandeling van angst en depressie bij adolescenten en jongvolwassenen. De effectiviteit van iCGT werd vergeleken met zowel actieve behandeling als passieve controles.

Methode: Er is een systematische search uitgevoerd in verschillende elektronische databases: PubMed, EMBASE, PsycINFO, CINAHL, Web of Science en Cochrane Central Register of Controlled Trials. We hebben gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken opgenomen waarin iCGT voor angst of depressie werd vergeleken met een controlegroep bij adolescenten of jongvolwassenen (leeftijd 12-25 jaar) met angst- of depressieve symptomen. Nametingen en follow-up-metingen m.b.t. angstsymptomen en depressieve symptomen werden vergeleken tussen interventie- en controlegroepen, en gepoolde effectgroottes werden berekend. Daarnaast werd onderzocht of leeftijd, de mate van begeleiding bij de iCGT en therapietrouw geassocieerd waren met het behandelresultaat.

Resultaten: De zoekopdracht leverde 7670 artikelen op, waarvan 24 studies voldeden aan de inclusiecriteria. Vergeleken met passieve controles leverde iCGT na de behandeling kleine tot middelgrote gepoolde effectgroottes op met betrekking tot depressieve symptomen en angstsymptomen. Voor angstsymptomen leverde iCGT vergelijkbare effecten op als actieve behandelcontroles zoals face-to-face CGT. Voor depressieve symptomen wezen de resultaten op een mogelijk gunstiger effect voor actieve behandelcontroles dan voor iCGT, maar de heterogeniteit tussen studies was hoog. Er werden geen moderatoren gevonden die geassocieerd waren met het behandelresultaat.

Discussie en conclusie: iCGT is effectief in het verminderen van angstsymptomen en depressieve symptomen na de behandeling bij adolescenten en jongvolwassenen in vergelijking met passieve controles. Daarnaast leverde iCGT vergelijkbare effecten op met betrekking tot angstsymptomen als actieve behandelcontroles. Wat betreft depressieve symptomen blijven de resultaten echter onduidelijk. iCGT lijkt een veelbelovende behandeloptie voor jongeren, van wie de meesten geen face-to-face behandeling krijgen. Daarnaast is er bij deze populatie meer kwalitatief hoogstaand onderzoek nodig met actieve controles en een langere follow-up termijn.

Referenties en literatuur

Mojtabai, R., Olfson, M., & Han, B. (2016). National trends in the prevalence and treatment of depression in adolescents and young adults. Pediatrics, 138(6).
Auerbach, R. P., Alonso, J., Axinn, W. G., Cuijpers, P., Ebert, D. D., Green, J. G., ... & Bruffaerts, R. (2016). Mental disorders among college students in the World Health Organization world mental health surveys. Psychological medicine, 46(14), 2955-2970.
Merikangas, K. R., He, J. P., Burstein, M., Swendsen, J., Avenevoli, S., Case, B., ... & Olfson, M. (2011). Service utilization for lifetime mental disorders in US adolescents: results of the National Comorbidity Survey–Adolescent Supplement (NCS-A). Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 50(1), 32-45.
Cuijpers, P., Ebert, D. D., Reijnders, M., & Stikkelbroek, Y. (2017). Technology-assisted treatments for mental health problems in children and adolescents. Evidence-Based Psychotherapies for Children and Adolescents, (3), 555-576.
Hollis, C., Falconer, C. J., Martin, J. L., Whittington, C., Stockton, S., Glazebrook, C., & Davies, E. B. (2017). Annual Research Review: Digital health interventions for children and young people with mental health problems–a systematic and meta‐review. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58(4), 474-503.

Auteurs

Carolien Christ

Arkin

Psycholoog i.o. tot GZ-Psycholoog/Onderzoeker

Online emotieregulatietraining voor adolescenten met een depressie en/of angststoornis: Een pilot RCT

MSc Marike Wisman
Arkin

Kernwoorden

depressie, angst, emotieregulatie, online, adolescenten

Inhoud van de lezing

Introductie: Emotieregulatievaardigheden zijn geassocieerd met depressie- en angstsymptomen bij adolescenten [1,2]. Cognitieve gedragstherapie-protocollen zijn over het algemeen gericht op de behandeling van ofwel depressie ofwel angst, terwijl adolescenten een hoge comorbiditeit van deze stoornissen vertonen [3,4]. Bovendien blijft het bewijs voor de voordelen van CGT op de lange termijn bij adolescenten beperkt [5,6]. Emotieregulatie is een belangrijke transdiagnostische factor, en het verbeteren van de emotieregulatievaardigheden van adolescenten tijdens de behandeling kan mogelijk symptomen van depressie en angst helpen verminderen. Het primaire doel van deze pilotstudie was om de aanvaardbaarheid en haalbaarheid te onderzoeken van een begeleide online emotieregulatietraining (ERT). Ook is de haalbaarheid van de onderzoeksopzet onderzocht. Ten slotte is er een eerste schatting gegeven van de effectiviteit van CGT+ERT in vergelijking met CGT bij adolescenten (13-18 jaar) met een depressie en/of angststoornis.

Methode: De toevoeging van ERT aan CGT is onderzocht in een pilot randomized controlled trial (RCT) waarin 39 adolescenten met een depressie en/of angststoornis random werden toegewezen aan CGT+ERT of CGT bij Arkin Jeugd & Gezin. De online ERT bestond uit 6-sessies en 2 face-to-face sessies en adolescenten werden hierbij begeleid door een getrainde psycholoog.

Resultaten: De online ERT bleek zowel acceptabel als haalbaar. Deelnemers en behandelaren waren gematigd tevreden over de online ERT en therapietrouw was 66.5%. Het onderzoeksontwerp is haalbaar gebleken, maar een verbetering van de wervingsstrategie is nodig vanwege het beperkte aantal inclusies. Lineaire mixed modelanalyses toonden significant verminderde angstsymptomen en depressieve symptomen, evenals verbeterde emotieregulatievaardigheden in de ERT+CGT-groep (n=21) vergeleken met de CGT-groep (n=18) zes maanden na baseline.

Discussie en conclusie: Het toevoegen van een online emotieregulatietraining aan de CGT bleek haalbaar. Resultaten laten een potentieel effect zien van online ERT in het verbeteren van angst, depressie en het gebruik van adaptieve emotieregulatiestrategieën. Deze effecten moeten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd omdat er sprake is van een kleine steekproef. Dataverzameling vond plaats tijdens de COVID-19-pandemie, wat mogelijk van invloed is geweest op de resultaten.

Klinische implicaties: De uitkomsten van deze pilotstudie dienen binnen een RCT met een groter aantal deelnemers en een langere follow-up worden geëvalueerd. Op basis van de ervaringen van deelnemers aan deze pilot kan een verbeterde online ERT worden ontwikkeld.

Referenties en literatuur

1. Aldao, A., Nolen-Hoeksema, S., & Schweizer, S. (2010). Emotion-regulation strategies across psychopathology: A meta-analytic review. Clinical psychology review, 30(2), 217-237.

2. Schäfer, J. Ö., Naumann, E., Holmes, E. A., Tuschen-Caffier, B., & Samson, A. C. (2017). Emotion regulation strategies in depressive and anxiety symptoms in youth: A meta-analytic review. Journal of youth and adolescence, 46(2), 261-276.

3. Costello, E. J., Mustillo, S., Erkanli, A., Keeler, G., & Angold, A. (2003). Prevalence and development of psychiatric disorders in childhood and adolescence. Archives of general psychiatry, 60(8), 837-844.

4. Garber, J., & Weersing, V. R. (2010). Comorbidity of anxiety and depression in youth: implications for treatment and prevention. Clinical Psychology: Science and Practice, 17(4), 293.

5. James, A. C., Reardon, T., Soler, A., James, G., & Creswell, C. (2020). Cognitive behavioural therapy for anxiety disorders in children and adolescents. Cochrane database of systematic reviews, (11).

6. Watanabe, N., Hunot, V., Omori, I. M., Churchill, R., & Furukawa, T. A. (2007). Psychotherapy for depression among children and adolescents: a systematic review. Acta Psychiatrica Scandinavica, 116(2), 84-95.

Auteurs

Marike Wisman

Arkin

Klinisch psycholoog/psychotherapeut/promovenda

De ontwikkeling van een innovatieve online emotieregulatietraining voor adolescenten met een depressie en/of angststoornis

MSc Julie Emmelkamp
Arkin

Kernwoorden

depressie, angst, emotieregulatie, online, adolescenten

Inhoud van de lezing

Introductie: Tijdens de adolescentie behoren depressieve stoornissen en angststoornissen tot de meest voorkomende psychische stoornissen. Beide stoornissen hebben de neiging om later in het leven aan te houden, zijn voorspellend voor andere psychische stoornissen en worden geassocieerd met ernstige beperkingen op diverse gebieden [1,2]. Hoewel cognitieve gedragstherapie (CGT) een effectieve behandeling is, zijn terugvalcijfers onder adolescenten hoog en blijven er vaak restsymptomen over [3,4,5]. Het is daarom van groot belang om de behandeling van depressieve en/of angstige adolescenten te verbeteren. Disfunctionele emotieregulatie blijkt een transdiagnostische factor te zijn bij het ontstaan en in stand houden van zowel depressieve stoornissen als angststoornissen [6]. Het verbeteren van de emotieregulatievaardigheden kan daarom mogelijk de ernst van de depressieve symptomen en angstsymptomen verminderen. Om deze reden hebben we een begeleide, online emotieregulatietraining (E-TRAIN) ontwikkeld die aan de CGT wordt toegevoegd.

Methode: Om een op maat gemaakte online emotieregulatietraining voor adolescenten te ontwikkelen, hebben we een focusgroep en diepte-interviews gehouden met adolescenten (Nfocusgroep=5; Ninterview=10) en een focusgroep met behandelaren (N=6) die hebben deelgenomen aan de pilotstudie (zie lezing 2), gericht op: 1) een evaluatie van de pilot emotieregulatietraining; 2) het identificeren van belangrijke strategieën voor verbetering; en 3) het identificeren van de voorkeuren en behoeften van adolescenten met betrekking tot online behandeling in het algemeen. Op basis van de bestaande interventies voor emotieregulatie en de conclusies van deze focusgroepen ontwikkelden we een eerste versie van de “E-TRAIN” module. Vervolgens is deze eerste versie getest en geëvalueerd door een kleine steekproef van adolescenten met angst en/of depressie (N = 4), waarna we de E-TRAIN-module verder hebben aangepast en afgerond. E-TRAIN bestaat uit 6 begeleide online sessies en 3 videobelsessies met een getrainde psycholoog. De effectiviteit van E-TRAIN wordt op dit moment onderzocht middels een multicenter RCT. In dit onderzoek streven we ernaar 138 adolescenten (13-19 jaar) met een depressie en/of angststoornis te includeren. Deelnemers worden random toegewezen aan CGT of CGT + E-TRAIN. De primaire uitkomstmaat, depressieve symptomen en angstsymptomen (gemeten met de RCADS), evenals emotieregulatie en andere relevante variabelen worden gemeten op baseline, en 3, 6 en 12 maanden na baseline.

Resultaten: Ten eerste zullen de resultaten van de focusgroepen en diepte-interviews m.b.t. 1) de ontwikkeling van een innovatie online emotieregulatietraining en 2) de algemene voorkeuren omtrent online behandeling van adolescenten met een depressie en/of angststoornis worden besproken. Deze resultaten worden op dit moment geanalyseerd middels kwalitatieve analyses. Ten tweede zal een digitale rondleiding in de E-TRAIN module worden gegeven en zullen speciaal voor deze module ontwikkelde psycho-educatie-video's gericht op emotieregulatie worden gepresenteerd.

Discussie en conclusie: De E-TRAIN module is een innovatieve, transdiagnostische online module gericht op het verminderen van depressieve symptomen en angstsymptomen en het verbeteren van emotieregulatievaardigheden van adolescenten, die in samenwerking met de doelgroep is ontwikkeld.

Klinische implicaties: De resultaten van de focusgroepen en diepte-interviews geven inzicht in de voorkeuren van adolescenten m.b.t. online behandeling. Als de online emotieregulatie interventie effectief blijkt, kan deze worden geïmplementeerd in de GGZ en de behandeling van adolescenten met een depressie en/of angststoornis verbeteren.

Referenties en literatuur

1 Essau, C. A., Lewinsohn, P. M., Olaya, B., & Seeley, J. R. (2014). Anxiety disorders in adolescents and psychosocial outcomes at age 30. Journal of Affective Disorders, 163, 125-132.

2 McLeod, G. F., Horwood, L. J., & Fergusson, D. M. (2016). Adolescent depression, adult mental health and psychosocial outcomes at 30 and 35 years. Psychological medicine, 46(7), 1401-1412. https://doi.org/10.1017/S0033291715002950

3 Crowe, K., & McKay, D. (2017). Efficacy of cognitive-behavioral therapy for childhood anxiety and depression, Journal of Anxiety Disorders, 49, 76-87. doi:10.1016/j.janxdis.2017.04.001

4 Cuijpers, P., Karyotaki, E., Ciharova, M., Miguel, C., Noma, H., Stikkelbroek, Y., ... & Furukawa, T. A. (2021). The effects of psychological treatments of depression in children and adolescents on response, reliable change, and deterioration: a systematic review and meta-analysis. European Child & Adolescent Psychiatry, 1-16. https://doi.org/10.1007/s00787-021-01884-6

5 Weisz, J. R., Kuppens, S., Ng, M. Y., Eckshtain, D., Ugueto, A. M., Vaughn-Coaxum, R., ... & Fordwood, S. R. (2017). What five decades of research tells us about the effects of youth psychological therapy: A multilevel meta-analysis and implications for science and practice. American Psychologist, 72(2), 79. https://doi.org/10.1037/a0040360

6 Schäfer, J. Ö., Naumann, E., Holmes, E. A., Tuschen-Caffier, B., & Samson, A. C. (2017). Emotion regulation strategies in depressive and anxiety symptoms in youth: A meta-analytic review. Journal of youth and adolescence, 46(2), 261-276.

Auteurs

Julie Emmelkamp

Arkin

Orthopedagoog/Promovenda

Effectiviteit van een online alcohol interventie als toevoeging aan de depressiebehandeling voor jongvolwassenen met depressie en overmatig alcoholgebruik

MSc Maria Schouten
Arkin

Kernwoorden

depressiebehandeling, probleemdrinken, jongvolwassenen, online interventie

Inhoud van de lezing

Introductie: Overmatig alcoholgebruik en depressie komen vaak samen voor onder jongvolwassenen. De aanwezigheid van beide aandoeningen is geassocieerd met een verhoogd risico op hogere ziektelast, ernstige alcoholproblematiek en slechter functioneren dan wanneer er sprake is van één van deze aandoeningen [1,2]. Vroegtijdig interveniëren bij deze kwetsbare jonge doelgroep is daarom belangrijk. Een gecombineerde aanpak, waarbij de focus ligt op het gelijktijdig verminderen van zowel het alcoholgebruik als de depressieve klachten, kan mogelijk leiden tot verbeteringen in beide aandoeningen. Het is nog onduidelijk of een dergelijke gecombineerde aanpak via internet daadwerkelijk effectiever is dan een reguliere depressiebehandeling bij jongvolwassenen met depressie en overmatig alcoholgebruik. Daarom is Beating the Booze (BtB) ontwikkeld. BtB is een online interventie die gericht is op het verminderen van alcoholgebruik en toegevoegd kan worden aan de reguliere depressiebehandeling (treatment as usual, TAU). Het BtB programma is een web-app, bestaande uit 6 modules die gebaseerd zijn op cognitieve gedragstherapie en motiverende gespreksvoering. Het doel van deze studie is het evalueren van de effectiviteit van BtB + TAU in vergelijking met TAU op alcohol- en depressie-gerelateerde uitkomsten onder jongvolwassenen van 18-35 jaar met depressie die overmatig alcohol drinken [3].

Methode: Deelnemers aan het gerandomiseerd onderzoek werden geworven via GGZ-instelling Arkin en via social media. Cliënten konden deelnemen indien: (I) ze 18-35 jaar oud waren, (II) overmatig alcohol dronken (totaalscore ≥5 [vrouw] of ≥8 [man] op de Alcohol Use Disorder Identification Test [AUDIT][4]) en (III) waren gediagnosticeerd met een depressieve stemmingsstoornis. Er werden 163 onderzoekdeelnemers gerandomiseerd naar de interventiegroep (BtB + TAU, n=81) of de controlegroep (TAU, n=82). Zelfrapportage metingen vonden plaats bij baseline en na 3, 6 (primaire eindpunt) en 12 maanden follow-up. De primaire uitkomstmaat was behandelrespons: deze samengestelde uitkomstmaat combineert zowel een maat voor alcoholgebruik (glazen alcohol in afgelopen week, gemeten met de Timeline Followback [TLFB][5]) en een maat voor depressieve symptomen (Center for Epidemiological Studies-Depression [CES-D][6]) en geeft aan of de behandeling succesvol is geweest of niet. Secundaire uitkomstmaten waren depressieve klachten (CES-D score) en alcoholgebruik (TLFB en AUDIT score).

Resultaten: De gemiddelde leeftijd van de onderzoeksgroep was 25 jaar (standaard deviatie (SD) 4.5) en 80% was vrouw. De onderzoeksgroep had op baseline een gemiddelde CESD-D score van 30.4 (SD 10.7), deze score ligt boven de grens van een ernstige depressie (≥21). Het gemiddelde aantal glazen alcohol in de week was 16.1 (SD 13.5). De gemiddelde AUDIT score was 15.2 (SD 7.0) en komt overeen met de ondergrens van alcoholafhankelijkheid (≥15). Met betrekking tot het BtB programmagebruik: het gemiddelde aantal inlogmomenten was 17.8 (SD 24.2) en 28% van de mensen met een account bereikte de laatste module van het programma. De resultaten met betrekking tot de effectiviteit van de online interventie op o.a. de alcohol en depressie uitkomstmaten over de follow-up periode worden momenteel nog geanalyseerd. Deze zullen worden gepresenteerd op het symposium.

Discussie en klinische implicaties: Indien de online alcohol interventie effectief is gebleken, kan deze geïmplementeerd worden in de praktijk en mogelijk de depressiebehandeling voor jongvolwassenen die overmatig alcohol drinken verbeteren.

Referenties en literatuur

1. Brière FN, Rohde P, Seeley JR, Klein D, Lewinsohn PM. Comorbidity between major depression and alcohol use disorder from adolescence to adulthood. Compr Psychiatry. 2014;55(3):526–533. doi: 10.1016/j.comppsych.2013.10.007.

2. Lai HM, Cleary M, Sitharthan T, Hunt GE. Prevalence of comorbid substance use, anxiety and mood disorders in epidemiological surveys, 1990-2014: a systematic review and meta-analysis. Drug Alcohol Depend. 2015;154:1–13. doi: 10.1016/j.drugalcdep.2015.05.031.

3. Schouten MJE, Dekker JJM, de Bruijn TQ, Ebert DD, Koomen LM, Kosterman SLA, Riper H, Schaub MP, Goudriaan AE, Blankers M. Effectiveness of a digital alcohol moderation intervention as an add-on to depression treatment for young adults: study protocol of a multicentre pragmatic randomized controlled trial. BMC Psychiatry. 2021 May 22;21(1):265. doi: 10.1186/s12888-021-03222-1. PMID: 34022840; PMCID: PMC8140318.

4. Babor TF, de la Fuente JR, Saunders J, Grant M. The Alcohol Use Disorders Identification Test: Guidelines for use in. 2001. World Health Organization: via https://apps.who.int/iris/handle/10665/672

5. Sobell LC, Sobell MB. Timeline follow-back measuring alcohol consumption. Center for Psychological Studies, Nova Southeastern University. Totowa: Humana Press; Springer; 1992.

6. Vilagut G, Forero CG, Barbaglia G, Alonso J. Screening for depression in the general population with the Center for Epidemiologic Studies Depression (CES-D): a systematic review with meta-analysis. PLoS One. 2016;11(5):e0155431.