Nieuwe (digitale) CGT interventies in de psychosezorg

dr. David van den Berg
Parnassia Groep | Vrije Universiteit

nummer

Opgenomen in sessies

Donderdag, 16.30 uur, Zaal 57/58

Kernwoorden

health innovatie CGT interventie psychose

Tags doelgroep

Volwassenen

Tags thematiek en problematiek

Psychoses
Angststoornissen
Trauma en PTSS

Tags streams

Cognitieve (gedrags)therapie
Schematherapie
EMDR
Overig

Beknopte samenvatting van het symposium

CGTp is de belangrijkste psychologische interventie om het lijden van mensen met ernstige achterdocht en/of stemmen te verminderen. Het implementeren van CGTp is een van de grote uitdagingen van de langdurige zorg. Tegelijkertijd verandert de wereld om ons heen en veranderen de mensen met psychosen. De smartphone is niet meer uit ons leven te denken en wat echt en nep is begint steeds meer fluïde te worden. Dit symposium presenteert enkele interessante ontwikkelingen in de toepassing van CGT bij psychose. Ruben Schrameijer presenteert de resultaten van een pilotstudie naar schematherapie voor mensen met bestraffende stemmen. Maureen Berkhof legt uit hoe VirtualReality CGT bij overmatige achterdocht werkt en presenteert het design van een studie naar de kosten-effectiviteit van VR-CGT versus reguliere CGTp. Alyssa Jongeneel presenteert de effecten van zowel een naturalistische studie als een RCT van de temstem applicatie voor stemmenhoorders. Elise van der Stouwe toont de achtergrond, het onderzoeksdesign en eerste pilot resultaten van een studie naar de VR-SOAP. Simone Burger sluit af met de belangrijke resultaten van een onderzoek naar de invloed van klachtentoename tijdens traumabehandeling op behandeluitkomst en drop out bij mensen met psychose. Na het bijwonen van dit symposium bent u op de hoogte van enkele interessante nieuwe ontwikkelingen op het gebied van CGT bij psychose die ook direct toepasbaar zijn in uw eigen klinische praktijk.

Tags flow

Verminderen van- of leren omgaan met (zelfopgelegde) druk/stress

Auteurs

David van den Berg

Parnassia Groep | Vrije Universiteit

Klinisch Psycholoog | Hoofd Onderzoek

Schematherapie voor Bestraffende stemmen: een pilot studie

drs. Ruben Schrameijer
NPI

Kernwoorden

schematherapie stemmen interventie

Inhoud van de lezing

Introductie, theoretisch kader

Schematherapie is een integratieve therapie met zijn oorsprong in de cognitieve gedragstherapie en lijkt toepasbaar op het behandelen van de negatieve effecten van bestraffende Auditieve Verbale Hallucinaties (AVH of stemmen), maar is voor dit doeleinde nog niet onderzocht.

Materiaal en methodes

Het primaire doel was het onderzoeken of Schematherapie toepasbaar is bij het behandelen van bestraffende stemmen. Andere, exploratieve, uitkomstmaten waren het effect van de therapie op het zelfbeeld, depressieve stemming, de ernst van - en de overtuigingen over - de stemmen en de kwaliteit van leven.

We gebruikten een multiple baseline design: een within subject observatiestudie, met meerdere meetmomenten. 9 participanten gediagnosticeerd met een psychotische stoornis die last hebben van bestraffende stemmen zijn geïncludeerd, met een leeftijd van 21 tot 62 jaar oud, 4 vrouwen en 5 mannen. De deelnemers kregen 20 sessies Schematherapie.

De primaire uitkomstmaat was de haalbaarheid, of toepasbaarheid, van de therapie. Dit werd gemeten aan de hand van een tevredenheidsvragenlijst, evaluaties van de participanten op gesloten en open vragen en de drop-out-rate en de redenen voor de drop out. Andere uitkomstmaten waren participanten hun: zelfbeeld, stemming, en de ernst van - en de overtuigingen over - de stemmen en de kwaliteit van leven.

Resultaten

De therapie blijkt toepasbaar en haalbaar. Participanten beoordeelden de behandeling zeer positief. Er waren wel twee drop-outs maar dit had direct te maken met de corona pandemie en de eerste lockdown waar dit onderzoek mee te maken had.

Discussie en conclusie

De statistische analyse laat bij een aantal participanten een veelbelovende trend zien. We zijn nog in afwachting van de visuele inspectie die op dit moment wordt uitgevoerd om te kijken of de effecten ook significant zijn. Deze zullen tijdens deze lezing gepresenteerd worden.

Klinische implicaties

Het is belangrijk dat er aanvullende effectieve psychologische interventies komen voor psychoseklachten. Deze studie levert enerzijds een focus op een specifieke psychose ervaring op, wat mogelijk de effecten van psychologische behandelingen vergroot. En daarnaast opent het de deuren naar een grotere studie betreffende de effecten van schematherapie bij psychose.

Referenties en literatuur

Schrameijer, R., Nugter, A., Staring, T., van den Berg, D. (in preparation). Feasibility of Schematherapy for Punitive Auditory Verbal Hallucinations: A Pilot Study

Auteurs

Ruben Schrameijer

NPI

Klinisch Psycholoog - Psychotherapeut

Virtual Reality Cognitieve Gedragstherapie vergeleken met Cognitieve Gedragstherapie voor paranoïde angst in het dagelijkse leven

drs. Maureen Berkhof
UMCG

Kernwoorden

VR achterdocht CGT

Inhoud van de lezing

Achtergrond70% van de patiënten met schizofrenie of een gerelateerde psychotische stoornis heeft last van paranoïde wanen. Paranoïde wanen zijn geassocieerd met stress, angst, depressie, ziekenhuisopnames en sociaal functioneren. Cognitieve gedragstherapie (CGTp) is de meest effectieve psychologische behandeling, maar de mediaan effectgrootte is klein tot gemiddeld. Virtual Reality (VR) kan psychologische behandeling van paranoïde wanen verbeteren. Eerder onderzoek toonde aan dat CGTp met behulp van VR effectief is voor het behandelen van paranoïde wanen in vergelijking met een wachtlijst conditie. Deze studie vergelijkt VRcgt rechtstreeks met CGTp. Het doel van dit project is te onderzoeken of VRcgt (kosten-) effectiever is dan CGTp voor de behandeling van paranoïde wanen en het verbeteren van sociaal functioneren van patiënten met een psychose. Drie onderzoeksvragen zullen worden beantwoord: 1. Leidt VRcgt tot verbeterde klinische en sociale uitkomsten? 2. Zijn er minder behandelsessies nodig? 3. Is VRcgt meer kosteneffectief na 6 maanden follow-up?

Methoden106 patiënten met een DSM-5 diagnose schizofrenie of gerelateerde psychotische stoornis en paranoïde wanen worden geïncludeerd. VRcgt beslaat 16 sessies, verdeeld over 8-12 weken, in virtueel sociale situaties die paranoia en stress uitlokken. CGTp beslaat eveneens 16 sessies waarin cognitieve interventies en gedragsinterventies centraal staan. Deelnemers zullen interviews en vragenlijsten invullen tijdens de voormeting, nameting en 6 maanden follow-up. Primaire uitkomstmaat is niveau van paranoia in sociale situaties in het dagelijkse leven, gemeten middels ecological momentary assessments (EMA) op semi willekeurige momenten tien keer per dag gedurende zeven dagen, voor en na behandeling. Elke sessie beoordelen zowel de deelnemer als de therapeut het niveau van paranoia en de globale klinische impressie.

ResultatenZes geestelijke gezondheidszorg instellingen in Nederland nemen deel aan dit gerandomiseerd onderzoek met actieve controlegroep. Op dit moment zijn 66 patiënten geïncludeerd in het onderzoek. Tijdens deze presentatie worden de achtergrond en het design van de studie gepresenteerd en worden eerste klinische ervaringen gedeeld.

Discussie De behandeling van paranoïde angst vraagt om verbetering. Het vergelijken van VRcgt met CGTp zal informatie verschaffen over de relatieve (kosten-)effectiviteit van VRcgt voor mensen met paranoïde angst. VRcgt heeft de potentie om beter en sneller te werken dan reguliere CGTp behandeling.

Klinische implicatie

VRcgt kan de gewenste psychologische behandeling worden voor paranoïde wanen bij patiënten met een psychotische stoornis.

Referenties en literatuur

Berkhof, M., van der Stouwe, E. C. D., Lestestuiver, B., Van't Hag, E., van Grunsven, R., de Jager, J., Kooijmans, E., Zandee, C. E. R., Staring, A. B. P., Pot-Kolder, R. M. C. A., Vos, M., & Veling, W. (2021). Virtual reality cognitive-behavioural therapy versus cognitive-behavioural therapy for paranoid delusions: a study protocol for a single-blind multi-Centre randomised controlled superiority trial. BMC Psychiatry, 21, [496]. https://doi.org/10.1186/s12888-021-03473-y

Auteurs

Maureen Berkhof

UMCG

Promovenda

Effectiviteit van stand-alone Temstem, een app voor stemmenhoorders

drs. Alyssa Jongeneel
Parnassia | Vrije Universiteit

Kernwoorden

e-health m-health stemmen coping

Inhoud van de lezing

Introductie – Temstem is een app ontwikkeld voor en in co-creatie met stemmenhoorders. Temstem is een copingtool en omvat twee taalspellen (Taaltikker en Woordlink) welke op twee manieren kunnen worden ingezet (functies): men kan de stemmen Dimmen of Aanpakken. Dimmen is gebaseerd op de bevinding dat de stemmen tijdelijk (naar de achtergrond) verdwijnen wanneer er een talige taak wordt uitgevoerd. Aanpakken is gebaseerd op het principe van ‘dual tasking’; men haalt een nare herinnering op (een uitspraak van een stem) terwijl men met een talige taak wordt afgeleid (een Temstem spel). Dit zou er voor kunnen zorgen dat die specifieke uitspraak minder vervelend en levendig wordt. In dit onderzoek hebben wij onderzocht of de app effectief is in het verminderen van de last van de stemmen en in het verbeteren van het sociaal functioneren.

Methode – Wij hebben twee studies uitgevoerd.

1. Randomized Controlled Trial. In de RCT werden mensen 1:1 werden gerandomiseerd in de Temstem groep of in de actieve controle groep. Alle deelnemers, die dagelijks last hadden van stemmen, hadden drie periodes (baseline, post-treatment en follow-up) waarin zij een app meekregen (PsyMate) die tien keer per dag gedurende zes dagen een melding gaf om vragen in te vullen over de klachten, stemming, sociale activiteiten en meer. Daarnaast kregen zij gedurende de gehele studieperiode van 10 weken elke avond een korte vragenlijst om de dag te reflecteren. Ook werden er op baseline, post-treatment en follow-up gevalideerde vragenlijsten ingevuld. Participanten in de Temstem conditie kregen na de baseline meting uitleg over Temstem en konden de app vijf weken zelfstandig gebruiken.

2. Naturalistische studie. Temstem is gratis verkrijgbaar en wordt door veel mensen in Nederland gebruikt. De data van de gebruikers die aan hadden gegeven stemmen te horen en toestemming te geven voor het gebruik van de anonieme data, is geanalyseerd.

Resultaten – De primaire en secundaire uitkomsten van de RCT (N=89) zullen worden gepresenteerd, evenals de resultaten van de naturalistische studie (N=1,101).

Discussie – Hoewel Temstem veelbelovend lijkt bij een deel van de stemmenhoorders, is er zeker nog winst te behalen op het gebied van de meer chronische stemmenhoorders en in het opzetten en uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek naar effecten van apps. Dit zullen wij kritisch bediscussiëren.

Klinische implicaties – Temstem wordt veelvuldig gebruikt en ingezet bij mensen die stemmen horen. Er wordt aanbevolen om rekening te houden met bepaalde factoren die het gebruik ervan kunnen belemmeren of stimuleren. Er wordt gewerkt aan een studie naar de effecten van blended toepassing van temstem.

Referenties en literatuur

Jongeneel, A., Libedinsky, I., Reinbergen, A., Tromp, N., Delespaul, P, Riper, H., Van der GaaG., M. & Van den Berg, D. (submitted). Momentary effects of Temstem, an app for voice-hearing individuals: Results from naturalistic data from 1,101 users.

Jongeneel, A., Scheffers, D., Tromp, N., Nuij, C., Delespaul, P., Riper, H., et al. Reducing distress and improving social functioning in daily life in people with auditory verbal hallucinations: Study protocol for the Temstem’ randomised controlled trial. BMJ Open. 2018;8(3).

Auteurs

Alyssa Jongeneel

Parnassia | Vrije Universiteit

Promovenda, psycholoog, product manager psychose

VR-SOAP – Een virtual reality behandeling voor het verbeteren van sociale activiteiten en participatie van jongvolwassenen met een psychose

dr. Elise van der Stouwe
UMCG

Kernwoorden

VR psychose functioneren

Inhoud van de lezing

Introductie

Jongvolwassenen met een psychotische stoornis hebben dezelfde sociale wensen en doelen als hun leeftijdsgenoten zonder psychose, maar hebben over het algemeen een kleiner sociaal netwerk, nemen minder vaak deel aan vrijetijdsactiviteiten en zijn vaak minder succesvol op het gebied van werk en studie. Bestaande behandelingen hebben een matig effect op het sociaal functioneren. Een effectieve interventie zou a) rekening moeten houden met de verscheidenheid aan mogelijke onderliggende oorzaken van problemen in het sociaal functioneren, en zou b) moeten richten op de generalisatie van geleerde sociale vaardigheden.

VR-SOAP (Virtual Reality Treatment for improving Social Activities and Participation) is een gepersonaliseerde modulaire VR behandeling. Elke module richt zich op een andere mogelijke oorzaak van moeilijkheden in sociale interacties: negatieve symptomen (1), sociale cognitie (2), paranoide ideaties en sociale angst (3), zelfbeeld (4) en sociale vaardigheden (5). Behandelaren en patiënten kiezen twee van de eerste vier modules die voor de betreffende patiënt relevant zijn, de vijfde module is een vast onderdeel van de behandeling waarin middels rollenspellen wordt geoefend met realistische sociale situaties.

Methode

Aan de pilot namen vijf patiënten van het UCP en GGZ Drenthe deel. Er werden drie behandelaren getraind in het geven van VR-SOAP. De behandeling bestaat uit 14 wekelijkse sessies van 60 minuten. De eerste twee sessies zijn introductie sessies, gevolgd door twee keuze modules (elk 4 sessies) en alle deelnemers eindigden met de module over sociale vaardigheden. Voor en na de behandeling vulden deelnemers dagboekjes in om de hoeveelheid en kwaliteit van sociale contacten in kaart te brengen. Daarnaast werden interviews en vragenlijsten afgenomen om de verschillende oorzaken van problemen in sociaal functioneren te meten (negatieve symptomen, sociale cognitie, achterdocht, zelfwaardering). Tot slot werden therapeuten en deelnemers na het afronden van de behandeling geïnterviewd en gevraagd naar hun ervaringen. Het doel van de pilot was met name het inventariseren van de haalbaarheid van de interventie en het onderzoeksprotocol.

Resultaten

Zowel patiënten als behandelaren gaven aan dat de behandeling haalbaar en relevant zijn voor mensen met een psychose met problemen in het sociaal functioneren. Zo gaf één van de deelnemers aan zich zelfverzekerder te voelen over het aan gaan van een gesprek en een ander had geleerd meer te vragen aan een gesprekspartner waardoor sociale interacties soepeler zijn gaan verlopen. De deelnemers konden heel redelijk uit de voeten met het invullen van de verschillende uitkomstmaten van de studie.

Discussie & conclusies

VR-SOAP is een gepersonaliseerde modulaire behandeling waarbinnen rekening wordt gehouden met verschillende mogelijke oorzaken van problemen in sociaal contact. Het oefenen door middel van realistische sociale situaties faciliteert waarschijnlijk de generalisatie van geleerde vaardigheden. Op basis van een kleine pilot lijkt VR-SOAP een haalbare interventie en studie. Een gerandomiseerd onderzoek zal meer informatie geven over de effectiviteit van de behandeling.

Klinische implicaties

Omdat zowel patienten als behandelaren VR-SOAP haalbaar en relevant achten zal er een gerandomiseerd onderzoek worden uitgevoerd waarbinnen VR-SOAP bij verschillende instellingen aangeboden kan worden. VR-SOAP heeft potentie om een effectieve behandeling voor problemen in het sociaal functioneren te zijn.

Referenties en literatuur

Geraets, C. N. W. , van der Stouwe, E. C. D. , Pot-Kolder, R. & Veling, W. (2021).

Advances in immersive virtual reality interventions for mental disorders: A

new reality? Current Opinion in Psychology. 41, 40-45.

Auteurs

Elise van der Stouwe

UMCG

Postdoctoraal onderzoeker/Psycholoog iot GZ-psycholoog

De aanhouder wint: de invloed van klachtentoename gedurende traumabehandeling bij psychose

drs. Simone Burger
Vrije Universiteit

Kernwoorden

PTSS Trauma Psychose Exposure EMDR

Inhoud van de lezing

Introductie: Bezorgdheid over toename van klachten gedurende traumabehandeling is een belangrijke barrière in de toepassing van traumagerichte therapieën, vooral bij mensen met psychose. Deze studie onderzocht de prevalentie van tijdelijke toename van PTSS klachten (exacerbation) gedurende EMDR therapie en Exposure therapie in een groep van 99 mensen met PTSS en psychose.

Materiaal en methode: Toename van klachten gedurende de eerste 4 sessies (early exacerbation) en tussen sessies gedurende de gehele behandeling (between-session exacerbation) zijn gemeten met de PTSS Klachtenschaal (PTSD Symptom Scale – Self Report; PSS-SR). Een toename van klachten is gedefinieerd als een statische significante toename op de PSS-SR zoals ook is gebruikt in eerder onderzoek.

Resultaten: Zowel early exacerbation als between-session exacerbation waren relatief prevalent (32.3% en 46.5% respectievelijk) maar niet gerelateerd aan behandeluitkomst of een verhoogd risico op behandel drop-out. Daarmee werd eerder onderzoek bevestigd.

Klinische implicaties: Voor zowel clinici als patiënten is het belangrijk om te weten dat een tijdelijke toename van PTSS klachten gedurende traumabehandeling normaal is, en niet gerelateerd aan een slechtere behandeluitkomst of drop-out. Er wordt beargumenteerd dat een tijdelijke toename van klachten mogelijk deel is van het therapeutische proces van traumagerichte behandeling en dat het geen barrière zou mogen zijn voor de implementatie van deze behandelingen.

Referenties en literatuur

Burger, S., Hardy, A., Van der Linden, T., de Bont, P., van der Vleugel, B., Staring, T., van Minnen, A., de Jongh, A., Marcelis, M., Van der Gaag, M., & Van den Berg, D. (submitted). PTSD symptom exacerbation during trauma-focused psychological therapy in people with psychosis. European Journal of Psychotraumatology.