GGZ innovaties voorbij de DSM: de mens als complex systeem
dr. David van den Berg
Parnassia Groep | Vrije Universiteit
nummer
11
Opgenomen in sessies
Vrijdag, 13.30 uur, Zaal 65
Kernwoorden
Complexiteit Psychopathologie Innovatie CGT
Tags doelgroep
Kinderen en adolescenten
Volwassenen
Gezinnen en relaties
Ouderen
Tags flow
Gevolgen van langdurige/chronische stress/druk op lichaam en geest
Verminderen van- of leren omgaan met (zelfopgelegde) druk/stress
Situaties waarin het goed is om de druk op te voeren
Tags thematiek en problematiek
Transdiagnostisch
Overig
Tags streams
Cognitieve (gedrags)therapie
Overig
Beknopte samenvatting van het symposium
Het besef dat de GGZ radicaal moet veranderen dringt tot steeds meer hulpverleners, bestuurders en beleidsmakers door. Zelfs ZorgInstituut Nederland dringt in een campagne aan op een radicale transitie in focus van de zorg. Het veranderen van de GGZ start met een fundamenteel andere visie op wat mentale gezondheid en mentalen problemen zijn, inclusief andere taal en diagnostische modellen. De modellen van psychopathologie die we gebruiken zijn namelijk niet valide versimpelingen van de complexe realiteit. We denken stiekem allemaal toch sterk in de verkokerde DSM-classificaties en zien psychische problemen vooral als individuele problemen. En dus zoeken we de oplossingen van die problemen ook bij het individu en hebben we onze cognitieve gedragstherapie sterk ingericht naar die niet valide classificaties. Sterker nog, we hebben ook de zorgorganisatie en financiering tot op grote hoogte naar die classificaties aangepast. Om dat te veranderen hebben we een nieuwe visie nodig op psychopathologie en mentaal welzijn en moeten we ons denken ‘ont-DSM-en’. Daarbij moeten we complexiteit en diversiteit omarmen en (weer) vanuit een ecologische en systemische blik naar mensen en hun problemen gaan kijken. Dit symposium neemt u mee in deze lijn van denken. David van den Berg betoogt waarom we complexiteit moeten omarmen om als VGCt adaptief te zijn en ook in de toekomstige GGZ van belang te blijven. Remco van Gaalen presenteert Mentaal Lokaal Wassenaar, een domein-overstijgende aanpak gebaseerd op CGT-principes gericht op het bevorderen van actorschap om vastlopen in psychische problemen en hulpbehoevendheid te voorkomen. Eline Palstra laat zien hoe buitengewone belevingen een marker voor complexiteit zijn en hoe we verwachten dat context toevoegen aan prognostische modellen de voorspellende waarde ervan kan verbeteren. Eva Tolmeijer presenteert met FeelingSafeNL een nieuwe modulaire en herstelgerichte CGT-aanpak voor complexe psychische problemen. Dit is tevens het eerste project waarin psychologen, ervaringsdeskundigen en cliënten de handen ineens slaan om samen het herstel van de persoon te bevorderen. Als laatst neemt Marloes Verhaar ons mee in de ontwikkeling van de Patroon Intake. Een nieuwe digitaal- en uiteindelijke AI-ondersteunde vorm van intake die het verhaal, de waarden en de eigenschappen van de persoon en haar context centraal stelt in een gezamenlijke diagnostisch proces gericht op het samen ontrafelen wat de probleem instandhoudende interactiepatronen zijn en hoe die het beste doorbroken kunnen worden.
Auteurs
David van den Berg
Parnassia Groep | Vrije Universiteit
Klinisch Psycholoog | Hoofd Onderzoek
Waarom we complexiteit moeten omarmen
dr. David van den Berg
Parnassia Groep | Vrije Universiteit
Kernwoorden
Complexiteit Redesigning Psychiatry
Inhoud van de lezing
Introductie, theoretisch kader
Het besef dat de GGZ in haar huidige vorm niet houdbaar is neemt toe. We werken met invalide classificaties die een invalide onderscheid maken tussen gezond en ziek en die psychische problemen beschouwen als individuele problemen. Zowel de zorgorganisatie, financiering als onze interventies, waaronder cognitieve gedragstherapie, zijn sterk op die classificaties gericht geraakt. We hebben een nieuwe visie op psychopathologie en mentaal welzijn in onze samenleving nodig, moeten de GGZ anders gaan organiseren. Maar hoe verander je een complex sociaal-maatschappelijk systeem als de GGZ?
Materiaal en methodes
Dat start met visie, een nieuw verhaal waarin we zowel individuele als maatschappelijke waarden centraal stellen. Een visie op de mens, op wat mentaal welzijn is, wat mentale problemen zijn, op de taal die we gebruiken, en op wat de kerntaken van het GGZ-netwerk van de toekomst zouden moeten zijn. Om echt verder te komen zullen we complexiteit en diversiteit moeten omarmen en vanuit een ecologische en systemische blik naar deze vraagstukken moeten kijken.
Resultaten
Zo’n visie stelt ons in staat de duurzaamheid van onze huidige praktijken te beoordelen, te leren welke dingen we moeten versterken en uitbreiden, waar we mee moeten stoppen, en wat we nog moeten ontwikkelen. Visie is een stip aan de horizon die ons helpt het systeem in beweging te brengen en middels transitie-experimenten te transformeren in de gewenste richting. We zullen daarbij moeten gaan investeren in de ontwikkeling van de mentale veerkracht van de samenleving, het werken over de grenzen van huidige maatschappelijke systemen heen, en het doorbreken van patronen.
Discussie en conclusie
Deze beweging is volop in gang en begint ook door te dringen tot beleidsmakers. Het is belangrijk dat cognitieve gedragstherapie met haar tijd meegaat en zich gaat verhouden tot deze veranderende context. CGT hoeft geen dinosaurus te zijn die uitsterft, want CGT en de achterliggende theoretische modellen passen uitermate goed bij de complexiteitsvisie.
Klinische implicaties
Om echt verder te komen en de duurzaamheid van de GGZ te waarborgen is het van groot belang dat we loskomen van de problemen van het hier en nu en vanuit visie beginnen te werken aan de GGZ van de toekomst. De sprekers na mij zullen projecten presenteren die eerste stappen in die richting zetten. Met een open en lerende houding kunnen we samenwerken aan betekenisvolle innovaties ten behoeve van het psychisch welzijn van toekomstige generaties.
Referenties en literatuur
Auteurs
David van den Berg
Parnassia Groep | Vrije Universiteit
Klinisch Psycholoog | Hoofd Onderzoek
Van patiëntschap naar actorschap
drs. Remco van Gaalen
Indigo
Kernwoorden
actorschap preventie domeinoverstijgend
Inhoud van de lezing
Introductie, theoretisch kader
Het doorlopende debat over hoe psychopathologie moet worden gedefinieerd, verklaard en behandeld, is inherent aan de discussie over wanneer en onder welke voorwaarden iemand binnen de geestelijke gezondheidszorg moet worden behandeld. Zowel medicalisering (het medisch behandelen van levensproblemen), als het onterecht aanhouden van een medisch model voor psychische problemen, dragen bij aan overmatige toestroom naar de geestelijke gezondheidszorg. Het verlamt mensen in hun actorschap (het zelfstandig beïnvloeden van het eigen leven) en creëert overmatig patiëntschap (afhankelijkheid van zorg, zodra er sprake is van leed). Om dit te doorbreken, moeten mensen met duidelijke levensproblemen die psychische klachten ervaren op een andere manier worden ondersteundt. Zonder te veronderstellen dat de hulp van een ggz-professional noodzakelijk is. Om psychische problemen beter te begrijpen en terug te plaatsen binnen hun context, is het nodig om mentale gezondheid weer in volle breedte te zien. Als verantwoordelijkheid van iedereen. Het vergroten van mentale gezondheid moet breed gedragen worden, met een gemeenschappelijke taak en gedeelde verantwoordelijkheden. Mentale gezondheid is geen taak die enkel toebedeeld is aan de ggz in de vorm van het behandelen van psychische stoornissen. Dit betekent ook dat mensen binnen hun gezin, op school en op hun werk in staat moeten zijn om zich mentaal weerbaar te voelen. Zij zullen minder afhankelijkheid van zorg moeten ervaren en zich gesteund, begrepen en competent moeten voelen. Een belangrijk component van deze weerbaarheid is effectief actorschap. Effectief actorschap houdt in dat iemand zijn eigen leven op de juiste manier weet te beïnvloeden en hiervoor beschikt over toegankelijke kennis en middelen.
Materiaal en methodes
Met een het lokaale netwerk aan middelen en diensten Mentaal Lokaal Wassenaar, wordt het individueel actorschap van inwoners versterkt. Kennis over mentale gezondheid wordt op een genormaliseerde, niet-medische manier toegankelijk gemaakt en gekoppeld aan strategieën om zelfstandig aan de slag te gaan. Via een tool worden inwoners gekoppeld aan laagdrempelige voorzieningen om te reflecteren, met (psycho)sociale vraagstukken aan de slag te kunnen en mentale en sociale vaardigheden te kunnen trainen en oefenen.
Resultaten
Inwoners ervaren meer actorschap, kunnen zelfstandig ingrijpen en zijn met de laagdrempelige middelen in staat om te gaan met de sociale en emotionele uitdagingen in het leven.
Discussie en conclusie
Door het overmatig medisch behandelen van levensproblemen worden mensen beperkt in hun actorschap en ontstaat overmatig patiëntschap. Door op verschillende niveaus binnen de samenleving het actorschap van mensen actief te vergroten, kunnen zij effectief hun eigen leven beïnvloeden. Ook op momenten dat zij sociale en emotionele uitdagingen ervaren.
Klinische implicaties
Wanneer mensen vastlopen en zich bij de huisarts melden, kunnen huisarts en POH-GGZ bij duidelijke levensproblemen verwijzen naar het mentale gezondheidsnetwerk.
Referenties en literatuur
Boer, F., Tromp, N., Voerman, S. A., van den Berg, D., van Dijk, M., Jacobse, L., & Voornemen, B. (2018). Redesigning Psychiatry: samen innoveren voor het psychisch welzijn van toekomstige generaties. Deel 2.
Borsboom, D. (2017). A network theory of mental disorders. World Psychiatry, 16(1), 5–13. https://doi.org/10.1002/wps.20375
Hutschemaekers, G., Nekkers, M., & Tiemens, B. (n.d.). Handboek generalistische ggz Werken aan zelfregie: een bijzonder specialisme.
Auteurs
Remco van Gaalen
Indigo
Projectleider/PhD kandidaat
Buitengewone ervaringen als voorspeller van complexe psychopathologie
drs. Eline Palstra
PsyQ
Kernwoorden
Buitengewone ervaringen; predictie; co-morbiditeit
Inhoud van de lezing
Introductie, theoretisch kader
Het aantal mensen met een ernstige psychiatrische aandoening neemt toe. Een recente studie suggereert dat gebrekkig zicht op comorbiditeit een van de factoren is dat het herstel van mensen met complexere problemen stagneert. Het is echter tijdsintensief en kostbaar om iedere patient uitgebreid te onderzoeken. Een transdiagnostische screener van complexe psychopathologie zou hierin een uitkomst kunnen bieden. Psychotische symptomen worden in toenemende mate gezien als een indicator van complexe psychopathologie. Daarom onderzochten wij of de Ervaringenlijst (PQ-16) kan worden gebruikt als screener voor complexe psychopathologie in de GGZ.
Materiaal en methodes
160 hulp-zoekende participanten namen deel aan deze studie Bij deze participanten werd de PQ-16, de Comprehensive Assessment of At Risk Mental States (CAARMS) (Yung et al., 2005), de Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis I (SCID I) (First et al.,1996) en drie delen van de Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis II Disorders (SCID-II) (First, et al.,1997) afgenomen.
Resultaten
HEen hogere score op de Ervaringenlijst bleek samen te hangen met een verhoogde aantal DSM-IV-TR diagnoses. Individuen met een score boven de cutoff van zes of hoger op de Ervaringenlijst hebben daarbij beduidend meer complexe psychopathologie dan individuen die onder de cutoff scoren (gemiddeld 1.45 versus 2.76 diagnoses).
Discussie en conclusie
Deze resultaten tonen aan dat buitengewone ervaringen inderdaad voorspellend zijn voor complexe psychopathologie. Ten tweede laat dit onderzoek zien dat de Ervaringenlijst wellicht als laagdrempelige screener kan worden toegepast in de GGZ om individuen met complexe psychopathologie te identificeren.
Klinische implicaties
Deze uitkomsten geven meer zicht op individuen die kunnen vastlopen in multipele of complexe psychische problemen. Dit biedt behandelaren de mogelijkheid om geïndiceerd bredere diagnostiek uit te voeren en een passende behandeling vorm te geven die de kans verkleint dat de persoon vastloopt in langdurige en ernstige psychische problemen.
Referenties en literatuur
Palstra, E. Ferwerda, J., Van Duin, E., Ising, H., Nugter, A., Smit, F. Van der Gaag, M. & Van den Berg, D. (in preperation). The 16-item version of the Prodromal Questionnaire as a predictor of complex psychopathology.
Auteurs
Eline Palstra
PsyQ
PhD Student en psycholoog
Modulaire CGT en ervaringswerk bij complexe psychische problemen
drs. Eva Tolmeijer
Parnassia
Kernwoorden
Modulair achterdocht ervaringsdeskundigheid herstel complexiteit
Inhoud van de lezing
Introductie: Stress gaat vaak gepaard met problemen zoals slechter slapen, meer piekeren en verminderd zelfvertrouwen. Onderzoek laat zien dat mensen met complexe psychische problemen zoals overmatige achterdocht of paranoia deze problemen zeer vaak ervaren en er graag hulp voor willen (Freeman et al., 2019). Verschillende randomised controlled trials hebben aangetoond dat CGT-modules gericht op het verminderen van deze en andere ‘probleem in standhoudende factoren’ het welzijn vergroten en de achterdocht verminderen. In het bewezen effectieve Oxford Feeling Safe programma kiezen mensen zelf ongeveer drie CGT-modules uit een gepersonaliseerd ‘menu’ die één-voor-één worden doorlopen (Freeman et al., 2021). Zo ervaren mensen weer regie over hun problemen. Het Feeling Safe-NL programma bouwt hierop voort. Namelijk, parallel aan het verminderen van de probleem instandhoudende factoren samen met een psycholoog, wordt er samen met een ervaringswerker gewerkt aan het opbouwen van ervaringskennis en het in kaart brengen en inzetten van eigen krachten. Zo worden de obstakels die het herstel in de weg staan verminderd, terwijl de draagkracht, het vertrouwen, en perspectief van mensen wordt versterkt. De overkoepelende doelen van Feeling Safe-NL zijn: jezelf veilig en sterk genoeg voelen om weer te doen wat je graag wil doen.
Methodes: een enkelblinde, pragmatische randomised controlled trial naar twee psychologische interventies voor mensen met overmatige achterdocht. In het onderzoek wordt de richtlijn psychologische behandeling voor deze doelgroep cognitieve gedragstherapie voor psychose (CGTp) vergeleken met het nieuwe Feeling Safe-NL programma.
Resultaten: de primaire uitkomst is mentaal welzijn (Warwick Edinburgh Mental Wellbeing Scale) en de secondaire uitkomt is de gevaarovertuiging (Psychotic Symptom Rating Scale, Conviction). Probleem in standhoudende factoren worden meegenomen als mediatoren.
Discussie: Feeling Safe-NL maakt met de synergie tussen ervaringswerkers en psychologen een belangrijke stap in de zorg voor mensen met overmatige achterdocht door ze te helpen weer regie te krijgen over hun problemen en duurzaam weerbaarder te worden.
Klinische implicaties: Momenteel is CGTp de enige psychologische richtlijnbehandeling voor mensen met overmatige achterdocht. Daarnaast is CGTp een best complexe behandeling die veel training en ervaring van therapeuten vereist. Met Feeling Safe-NL komt er mogelijk een nieuwe goed toepasbare, effectieve interventie bij, zodat meer mensen goede zorg krijgen.
Referenties en literatuur
Freeman, D., Emsley, R., Diamond, R., Collett, N., Bold, E., Chadwick, E., Isham, L., Bird, J. C., Edwards, D., Kingdon, D., Fitzpatrick, R., Kabir, T., Waite, F., Carr, L., Causier, C., Černis, E., Kirkham, M., Lambe, S., Lister, R., … Twivy, E. (2021). Comparison of a theoretically driven cognitive therapy (the feeling safe programme) with befriending for the treatment of persistent persecutory delusions: A parallel, single-blind, randomised controlled trial. The Lancet Psychiatry, 8(8), 696–707. https://doi.org/10.1016/s2215-0366(21)00158-9
https://www.zonmw.nl/nl/onderzoek-resultaten/geestelijke-gezondheid-ggz/programmas/project-detail/onderzoeksprogramma-ggz/feeling-safe-nl-a-new-recovery-oriented-transdiagnostic-modular-translational-and-peer-supporte/
Auteurs
Eva Tolmeijer
Parnassia
PhD student/ psycholoog
De Patroon Intake: complexiteit omarmen & de mens en haar context centraal stellen
drs. Marloes Verhaar
Klinisch psycholoog
Kernwoorden
ecologisch psychopathologie predictie AI
Inhoud van de lezing
Introductie, theoretisch kader
We zijn allemaal menselijk en lopen allemaal wel eens vast in ons leven. Bij dit vastlopen is vaak niet één oorzaak aan te wijzen, maar zijn er meerdere factoren die elkaar beïnvloeden en een probleem in stand houden. Soms kan zo’n patroon zo hardnekkig zijn, dat je er niet meer zelf of samen met je naasten uitkomt. Dan is het fijn om samen met een professional het patroon te ontwarren en te gaan begrijpen wat nodig is om dat patroon te doorbreken.
Zo’n patroon bestaat niet alleen uit klachten van de betreffende persoon, maar ook uit zijn/haar sociale omgeving, fysieke omgeving, persoonlijke stijl, biologie, genetica etc. In het dagelijks leven is er geen strak onderscheid tussen bio, psycho en sociaal, maar is alles met elkaar verweven. Het menselijk functioneren is te vergelijken met een ecosysteem. Om een patroon in kaart te brengen, zijn dus niet alleen de klachten van belang, maar ook het verhaal van de persoon. Het verleden en de huidige context kunnen verklaren hoe een patroon is ontstaan en in stand gehouden wordt.
Materiaal en methodes
Gebaseerd op kennis uit onder andere de klinische psychologie, psychiatrie, netwerktheorie, complexiteitstheorie en eerder werk van Redesigning Psychiatry ontwikkelt het Patterns of Life Project (POL) een nieuw model en nieuwe taal over het vastlopen in mentale problemen. Daarbij onderzoeken we de effecten van een nieuwe digitaal ondersteunde vorm van intake, de Patroon Intake . In de Patroon Intake onderzoeken we hoe we de mens met haar verhaal en omgeving, meer op de voorgrond kunnen zetten. Via een tool, POLLY, en een wetenschappelijke vragenlijst (de Patterns of Life List, POLL) helpen we hulpzoekende mensen en hulpverleners de persoon en hun problemen beter te begrijpen en hun hulpvraag te verduidelijken. De persoon start hier al mee voor zij op de intake verschijnt. Deze clinical decision support tool POLLY, helpt bij het creëren van overzicht, ondersteunt mensen op een visuele manier in het bepalen van hun waarden, het vormgeven van hun verhaal en het verwoorden van hun hulpvraag. Het algoritme dat we ontwikkelen ondersteunt de shared decision making tussen cliënt en hulpverlener en doet actieve suggesties op basis van de data die bijdragen aan een beter begrip van wat de problemen in standhoudt en wat daaraan te doen
Resultaten
De eerste kwalitatieve resultaten uit de pilot (n=24) zullen worden gepresenteerd. Deelnemers gaven terug zich meer als een persoon dan als een patiënt achter hun klachten en verhalen te voelen. Zij ervaarden het als persoonlijker, meer maatwerk, meer aandacht voor hoe zij als hulpzoekende zelf naar hun klachten keken.
Discussie en conclusie
Wij verwachten dat de Patroon Intake bij zal dragen aan grotere tevredenheid van zowel cliënten als hulpverleners en de zorg effectiever en efficiënter zal maken. Tevens hopen we middels deze aanpak iatrogene effecten te verminderen.
Klinische implicaties
In september 2022 starten de eerste proeftuinen waarin de Patroon Intake wordt geïmplementeerd in de routine zorg.
Referenties en literatuur
Fried, E. I., & Robinaugh, D. J. (2020). Systems all the way down: embracing complexity in mental health research. BMC medicine, 18(1), 1-4.
Auteurs
